shkarko - Syri 3

Arti shtetëror i letërsive të verbëra
Hyrje për skicim
74
Në shëkullin e tetëmbëdhjetë, një njeri duke udhëtuar
me dilizhansin e vet, befasisht u alivanos në midis të rrugës
kur e lexoi një pyetje hipotetike që e shtroi një revistë e asaj
kohe. Në dukje të parë pyetja ishte shumë e thjeshtë: ç‘është
fuqia e artit e ç‘ është fuqia e shkencës. Meqë ky njeri
qëndronte midis këtyre dy forcave, pyetja hipotetike e mërtisi
në alivani. Shërbëtori i tij u detyrua ta ndalojë karrocen afër
një lisi për ta përmendur bashkëudhëtarin e nderuar. Ai njeri u
mbështet për trupin e këtij lisi duke i përngja tablosë
madhështore e plot diell të “Rolandit të plagosur”. Rolandin e
kishte plagosur shpata kurse këtë intelektual të lartë evropian
e kishte plagosur pyetja aq hipotetike: “Ç‘është fuqia e artit e
ç‘është fuqia e shkencës”? Ky njeri, i plagosur nga kjo pyetje
kaq ngulmuese e kaq hipotetike, ishte Zhan Zhak Ruso.
Dy shekuj më vonë, pikërisht në vitin 1968, në një
intervistë, një shkrimtar i ri, shumë i talentuar, i cili
aksidentalisht hoqi dorë nga letërsia, u përgjegj në mënyrë
kaq të vërtetë: “Letërsinë nuk e mbron asfarë force e realizimit
konkret; forca e saj është vetëm fjala, të cilën mund ta
dhunojë çdo pushtet, çdo sekretar komiteti apo kryepolic
rajoni”.
Sipas këtyre dy shembujve, jo pak hezitues për
letërsinë, doemos duhet të ndalemi para supozimit shumë
konkret: historiani i letërsisë, teoricienti i letërsisë, kritiku i
letërsisë, më në fund edhe vetë shkrimtari, duhet ta kuptojnë
se në letërsi të përbotëshme duhej të mbisundonte njëfarë
bashkëjetese e lexuesit dhe e personazheve letrare, që do ta
zgjidhte atë dilemë alivanosëse të Zhan Zhak Rusosë. Vetëm
kjo bashkëjetesë e lexuesit në veprën letrare ose në
interpretimin e saj, do ta zgjidhte njëherë e përgjithmonë