shkarko - Syri 3

Është konstatuar, me të drejtë ose pa të drejtë, se
kemi histori të letërsisë por jo shkencë mbi letërsinë. Jasht
këtij mendimi, historia e letërsisë, teoria e letërsisë dhe kritika
letrare, e përfaqsojnë “shpjegimin” e letërsisë. Natyrisht, pas
kontradiktave “ekziston - s’ekziston” problemi letrar,
personazhët krejt pozitivë apo krejt negativë, zbret para nesh
pyetja: mbi cilat teorema shkencore bazohen teoria e
letërsisë, historia e letërsisë e më pak kritika letrare. Teoria e
letërsisë, historia e letërsisë, kritika letrare ende s’e kanë
kuptuar se metodologjia e klasifikimit të gjuhës nuk mund t’i
përfshijë të gjitha permutacionet e fjalëve pasive të një gjuhe
(langue) dhe të gjitha fjalitë aktive të të folurit (la parole). Në
veprën letrare mund të analizojmë më saktë analitikisht dhe
sintetikisht vetëm një numër të kufizuar fjalësh e
permutacionesh që i quajmë tekst.
Kriza e komentimit, në letërsinë evropiane, është
përcjellë nga një kohë në tjetrën meqë asaj letërsie deri në
Renesansë i mungoi protagonisti, por gjuha e kësaj letërsie
ishte kodifikuar në manuale skolastike.
“Ne, sot, e dimë vetëm për një histori të studimit letrar,
derisa në Mesjetë funksiononin katër faktorë specifikë lidhur
me librin: Scriptori (i cili vetëm përshkruan, pa shtuar asgjë);
kompilatori (që nuk shton diç vetanake, përkundër, shqyrtimit
të veprës); komentatori (që intervenon vetëm kur duhet
sqaruar diç në tekstin e shkruar) e në fund autorI i cili shpalos
idetë vetanake duke u barazuar në autoritete tjera (morale,
fetare, patriotike, sht. jonë). Ky sistemim, me qëllimin e tij të
qartë bëhet libër i pranuar e “i respektuar" 1)
Edhe letërsia shqipe, prej copëzimeve të para fetare e
deri tek manualet politike ka synuar “Librin e respektuar” nga
publiku e, veçanërisht të aprovuar nga autoritetet pushtetare.
Scriptori e kompilatori, jo pretendues për krijime, nuk i kanë
1 *Rolan Bart “Književnost mitologija semiologija”, Beograd 1979, fq.
195