Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1490JERZY KLOCZOWSKInajmniej cztery prepozytury. Podstaw~ gospodarczq klasztor6wstanowily kompleksy wielkiej wlasnosci ziemskiej, z reguly obejmujqcepo kilkanascie czy nawet kilkadziesiqt wsi, oraz uprawnieniado pobierania dziesi~cin w szeregu m1eJSCOWOSCl.W porownawczej skali europejskiej uderza bardzo mala liczbaklasztorow benedyktynskich w Polsce. Nie chodzi przy tym tylkoo kraje, ktore przyj~ly chrzescijanstwo wczesniej, w staroiytnoscibqdz we wczesnym sredniowieczu, gdzie liczby klasztor6w i mnichowidq w tysiqce, ale nawet 0 niektore przynajmniej kraje "nowegochrzescijaiistwa", jak zwlaszcza W~gry, gdzie w XI-XII stuleciupowstaje oko1o 80 klasztor6w l;>enedyktynskich. Istotna rolabenedyktynow w Polsce XI-XII wieku stanowi w gruncie rzeczypowainy problem i lqczy si~ z pytaniami, na ktore rzadko umiemypewniej odpowiedziec. Wiele danych, wsrod nich i przytoczonewyzej relacje 0 zaniku dom6w benedyktyiiskich, zdajq si~ swiadczyc,1Z JUZ w drugiej polowie XII wieku benedyktyni w Polsceprzechodzili kryzys, trudny zresztq do bardziej precyzyjnegouchwycenia. Nie wydaje si~, by stan liczebny mnichow w pcszczegolnychklasztorach by1 wysoki. Glowne opactwo polskie, Tyniec,liczy1 w 1418 roku niespelna 20 mnichow, do ktorych nie zaliczanozapewne mnichow z prepozytllr. Prawdopodobnie by1a to cyfraodpowiadajqca przeci~tnej w XV-wiecznych opactwach benedyktynskichw Polsce, choc czasem spadac mogla jeszcze niiej: tak np.w 1505 1'. klasztor sieciechowski lqcznie z mnichem obslllglljqcymkaplic~ w Radomiu liczyl zaledwie 12 czlonkow. Mozliwe, zew okresach wczesniejszych liczba mnichow w niekt6rych opactwachbyla wyzsza. Wspomniana relacja z 1418 r. przechowala tl'adyc.i~,ii w samym Tyncu do niedawna bywalo stale 60 mnich6w. Brakjednak podstaw do weryfikacji tej tradycji ani tym bardziej powazniejszegozwi~kszenia dla wiek6w poprzednich przeci~tnejustalonej wedlug uIamkowych danych XV-wiecznych. Mimo poswiadczonejw ir6dlach od XV wieku tradycji zwiqzkow organizacyjnychapactw polskich z pot~inq kongregacjq Cluny, za kt6r4to tradycjq opowiedzieli si~ ostatnio w nallce zwIaszcza P . Davidi F. Bogdan, nie wyclaje si~, by zwiqzki takie istnialy w rzeczywistosci.W calym chrzescijanstwie nie brakowa1o dom6w iyjqcychwedlug reguly benedyktynskiej bez scisle okreslonej przynaleino§cido okreslonych kongregacji i powazne argumenty przemawiajq zazaliczeniem opactw polskir.h do tej wlasnie kategorii klasztor6w.W przeciwienstwie do zyjqcych w autonomicznych zespo1ach benedyktynow,c y s t e r s i stanowili \Vzgl~dnie zwa!'tq i ujednoliconqkongregac.i~ mniszq nowego, "gregoriaiiskiego" typu. Podstawqzycia w klasztorach byla i tu regula Benedykta z Nursji,