Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1560STANISLAW LITAKCharakteryzuje si~ on duzym rozwojem szkolnictwa parafialnego.Jednq z · przyczyn tego rozwoju byl udzial szk6l w toczqcej si~walee ideologicznej. POCZqwszy jednak od drugiej polowy XVII w.,to znaczy od momentu ustania walk religijnych, obserwuje si~systematyczny spadek liczby szk61. PowYZSZq ewolucj~ wymownieilustrujq por6wnania liczbowe szk6l w XVII i XVIII w. Tak wi~cna 31 parafii w dekanacie nowosqdeckim na przelomie XVI i XVII w.bylo 28 szk61 (90,3 0 /0 parafii), do drugiej polowy XVII w. pozostaloz tego jeszcze 19 (60,1% parafii), a do konca w. XVIII dotrwalozaledwie 3 (9,6% parafii). Podobnie ta sprawa przedstawia si~w dekanacie ropczyckim, gdzie na 14 parafii bylo na przelomieXVI i XVII w. 11 szk6l (78,7% parafii), z czego do r. 1783 pozostalatylko jedna szkola w Ropczycach (7,1% parafii). Wydaje si~, zew nieco wolniejszym tempie proces ten przebiegal w prepozyturzewislickiej. Na 52 parafie na przelomie XVI i XVII w. zr6dla notujqtu 50 szk6l (98% parafii). Do wieku XVIII dotrwalo z tegotylko 20 (38,6% parafii). Prawie zupelny zanik szkolnictwa parafialnegowyst~puje w archidiakonacie radomskim, w kt6rym sposr6d40 w r6zny spos6b wzmiankowanych w r. 1598 szk61 (na49 parafii) pozostalo do r. 1748 zaledwie 2. Zasygnalizowany wyzejproces zaniku szk61 parafialnych mial r6wniez inne przyczyny.Mi~dzy innymi waznq rol~ odegrala tu szlachta, kt6ra dqzqc dorozbudowy folwark6w kosztem powi~kszania dni6wek pracypanszczyznianej, nie chciala dopuscic qo "balamucenia chlop6wnaukami". Z podobnymi tendencjami musiala si~ liczyc nawetp6zniejsza Komisja Edukacji Narodowej.Og6lnie rzecz biorqc znaczenia szkolnictwa parafialnego nietrzeba przeceniac. Na og6l szkoly parafialrie byly zle zorganizowane.Frekwencja r6wniez byla bardzo niska. W szkole uczylo·si~ najwyzej kilkunastu chlopc6w, co bylo bardzo malo, jesli si~wezmie pod uwag~ stosunkowo duze terytoria parafialne. Dziewczqtzas az do konca XVIII w. w og6le do szk6l nie przyjmowailo. Samanauka odbywala si~ r6wniez nieregularnie. Ponadto szkola, w zasadzielacinska, uczyla j~zyka ojczystego tylko jako pomocniczego.Tym samym wi~c nie mogla dac powainiejszych korzysci potrzebnychw zyciu. .Konczqc powyzsze rozwazania nalezy podkreslic trwalosc organizacjiparafialnej w XVII i XVIII w. w Polsce. Zmian w zag~szczeniuparafii nie zauwaza si~ nawet w XIX w. R6wnoczesnienalezy zwr6cic uwag~ na duzq r6znorodnosc funkcji parafii orazduze i r6znokierunkowe przemiany w tym_zakresie w XVI-XVIII w.Przemiany te wynikaly bqdz z konkretnej sytuacji spoleczno-religijnej,bqdz tez z og6lnych tendencji reformatorskich Soboru Try­