Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

ORGANIZACJA PARAFIALNA W 8REDNIOWIECZU 147~lezalo bractwo literackie, zwane tak stqd, ze czlonkowie jego bylizobowiqzani do odmawiania psalmow i modlitw po lacinie. adkonca XIV w. datuje si~ rozwoj brach-va Szkaplerza Sw., zas kardynalowiZbigniewowi Olesnickiemu zawdzi~cza swe powstaniebractwo ubogich - fraternitas pauperum.Centrum zycia parafialnego stanowil kosciol parafialny. Obowiqzekutrzymania go w nalezytym stanie spoczywal na plebanie.On bowiem dysponowal beneficjum plebanskim, ktore pierwotniesluzyc mialo utrzymaniu zarowno duszpasterzy, jak i samegokosciola. Wczesnie jednak obok majqtku beneficjalnego wytworzylosi~ poj~cie tzw. fabryki kosciola czyli odr~bnego od beneficjumplebanskiego majqtku, przeznaczonego na wylqczne potrzebybudynku koscielnego. W Polsce z poj~ciem fabryki kOSciola spotykamysi~ po raz pierwszy w XIII W., a w pozniejszych zrodlachzarowno dokumentowych jak i ustawodawczych rna miejsce cz~stoprzeznaczenie pewnych dQchodow na wylqczne potrzeby budynkukoscielnego: pro fabrica ecclesiae. Jakkolwiek pOjE;cie fabryki kosciolabylo znane, to jednak wydaje siE;, ze w praktyce nie byloono wyraznie oddzielane od beneficjum pl"ebanskiego. PowtarzajqcesiE; okreslenia, w kt6rych kosci61 i pleban wymienieni Sq wsp6lnie,jako uzytkownicy uposazenia koscielnego - pro ecclesia et suisustentatio ne habet - zdajq siE; na to wskazywac.Brak wyrazniejszego oddzielenia dochod6w plebana od fabrykikosciola byl zapewne powodem nieporozumien mie;dzy wiernymia plebanami, kt6rzy nieraz, zabierajqc dochody parafialne nawlasne potrzeby, zaniedbywali powierzone ich pieczy koscioly.Stqd na Zachodzie w XIII w. wierni wymogli na czynnikach koscielnychzgod~ na ustanowienie pewnej kontroli nad dochodami,przeznaczonymi na uzytek budynku koscielnego przez powolanieprzedstCi wicieli parafian do wsp6lpracy z plebanem w zakresietroski 0 kosci61. Nosili oni rozne nazwy, u nas najcz~sciej okreslanoich jako witryk6w. 'ltV Polsce pierwsze slady udzialu swieckich 'w zarzqdzie majqtkiem koscielnym spotykamy w drugiej polowieXIII w. W r. 1285 arcybiskup Jakub Swinka stwierdzil w swychstatutach synodalnych, iz niektorzy swieccy bez zgody biskupai wbrew plebanom wznOSZq w kosciolach oltarze, sluzqce do skladaniana nich specjalnych ofiar, przeznaczonych rzekomo na potrzebykosciola, a kt6rymi dysponujq, nie liczqc si~ ze zdaniemplebana. Owi swieccy, przejawiajqcy tego rodzaju inicjatywE; w kierunkuzdobycia fundusz6w dla kosciola i sami dysponujqcy nimi,to niew~tpliwie witrycy, kt6rych wyraznie wymieniajq statutybiskupa krakowskiego Nankera w r. 1320. Spelniajq tu oni podobnqrol~, jak owi swieccy ze statut6w arcybiskupa Swinki: zajmujq si~kwestq na rzecz kosciola i samowolnie niq dysponujq. Biskup zas••