Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1518WIESLAW MULLERgnieznienska), w Trokach (1782 - diec. wile11ska), w Sandomierzu(1781 - diec. krakowska) i w Brzesciu (1796 - diec. lucka).Schemat organizacyjny Kosciola katolickiego, w tym takze.i struktura organizacyjna diecezji, nie ulegly w interesujqcym nasokresie zadnym zasadniczym zmianom, choc z drugiej strony r eformapo d j~ta przez SobOr Tryden cki (1545-1563) byla w glownej mierzereformq strukturalnq. 'IV interesujqcym nas zak resie polegala onaprzede wszystkim na znacznym wzm ocnieniu pozycji biskup6wordynariuszy w ich diecezjach oraz na dqzeniu do usprawnieniadzialania istniejqcych juz urzqdzen. Sob6r Trydencki zr 6dlo zlawidzial bowiem nie w istocie poszczegolnych instytucji, ale w wadachich funkcjonowania i w zwiqzanym z tym braku odpowiedniegonadzoru. Czynnikom tym przypisywano znacznq rol ~ w rozwojureformacji. W zwiqzku z tym tez zrodzilo si~ dqzenie doustalenia scislych norm i pr zepisow, a w okresie nast~pnym kladzionoduzy nacisk na dokladne ich przestrzeganie w praktyce. Prowadzilo todo wzrostu znaczenia moment6w prawnych i wzrastajqcej instytucjonalizacjiKosciola. R6wnolegle do tego jest dqzenie do centralizacjiwladzy w Kosciele. Rzym stara si ~ uzyskac wglqd zarownow sprawy wewn~trzne panstw katolickich, jak tez i lokalnych Koscioloworaz poszczeg6lnych diecezji. Srodkiem do tego stalo si~ustanawianie w XVI wieku stalych nuncjatur w panstwach katolickich,ktore mialy czuwac nad sprawami religijnymi oraz nadpolitycznymi interesami Rzymu. Dalszym krokiem w tym kierunkubylo wprowadzenie tzw. proces6w informacyjnych przednominacjami i przeniesieniami biskupow. Mialy one dawac kontrol~nad skladem episkopatu. Niezmiernie waznym elementem ­przynajmniej w swym zalozeniu - bylo r6wniez odnowienie i sci­.sle unormowanie przez papieza Sykstusa V (1585-1590) tzw.visitatio liminum apostoloTum (1585). Do znacznie bardziej rygorystycznieegzekwowanego odtqd obowiqzku odwiedzania w okreslonychodst~pach czasu (biskupi polscy co 4 lata) bazylik sw. Piotrai sw. Pawla dolqczyl bowiem papiez rowniez obowiqzekskladania przez biskupow pisemnych sprawozdan 0 stanie diecezji.Ich rozpatrywanie zostalo powierzone utworzonej w 1564 rokuKongregacji Soborowej, ktora miala za' zadanie nadzor nad wprowadzaniemw zycie postanowien trydenckich. Wszystkie te pos.uni~ciamialy usprawnic czuwanie nad Kosciolem i walk~ z reformacjq.Wzmocnienie wladzy biskup6w i bardziej bezposrednie wiqzanieich z Rzymem oraz utworzenie stalych nuncjatur spodowalo upadekznaczenia metropolitow i znaczne oslabienie wi~zi metropolitalnych.W Polsce arcybiskupi gnieznienscy utrzymali wprawdziea nawet w pewnym stopniu ugruntowali swojq pierwszq pozycj~