Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

CIECEZJE RZYMSKO-KATOLICKIE W XVI-XVIII W. 1525giej polowie XVI wieku wiqze si~ z poczqtkami recepcji uchwaltrydenckich a posrednio z reformacjq. Stanowily one razem systemkontrolny, ktory mial zapewnie biskupowi staly wglqd w sytuacjqna terenie diecezji i ulatwie w razie potrzeby szybkq interwencjG.Synody byly ponadto sposobem przekazywania duchowienstwudiecezji najwazniejszych przepisow i postanowien biskupa. Uzupeinialyje tzw. kongregacje dekanalne, b~dqce zebraniami kleruz poszczegolnych dekanatow. Mialy si~ one odbywae dwa razydo roku.W mysl uchwal Soboru Trydenckiego synody diecezjalne miehbiskupi zwolywac co roku, synody zas prowincjonalne mialy si~odbywac raz na trzy lata. Episkopat polski uzyskal zgod~ na zwolywaniesynodow diecezjalnych co trzy lata, a prowincjonalnychco szese lat. Jednakze i te okresy nie byly w praktyce przestrzegane.Po stosunkowo wi~kszym ruchu synodalnym w drugiej polowieXVI i w pierwszej XVII wieku synody prowincjonalneprzestaly bye w ogole zwolywane, a diecezjal ne staly si~ rzadkosciq.ZastqpHy je z czasem listy pasterskie biskupow. Od XVIIwieku akta synodalne byly z reguly oglaszane drukiem.Obowiqzek wizytowania diecezji zlozyl Sobor Trydencki na biskupowordynariuszy. Mieli oni wizytowac swoje 'diecezje co roku.Zaniepokojeniu post'~pami reformacji nalezy niew'ltpliwie przypisae,ze wizytacje potrydenckie rozpoczynajq si~ w Polsce juz .w 60-tych latach XVI wieku; Przy rozlicznych pozakoscielnych zaj~ciachbiskupow i przy olbrzymich diecezjach polskich nie mogiojednak bye mowy 0 corocznych wizytacjach calych diecezji, a dorzadkosci nalezq wizytacje przeprowadzane osobiscie przez biskupow.Zwykle biskup ograniczal si~ do zwizytowania kilku wazniejszychkosciolow przewaznie kolegiackich, pozostawiajqc resztqswoim delegatom. Wizytacja calej diecezji przeprowadzona przezbiskupa lub delegowanych przez niego wizytatorow byla wizytacjqgeneralnq. Procz tego byly wizytacje archidiakonskie i dziekanskie,W organizacji terytorialnej diecE'zji nie spotykamy w interesujqcymnas okresie nowych jednostek nieznanych w okresachwczesniejszych. JednakZe i tutaj mozemy chyba mowic 0 ogolnejtendencji do reaktywizacji starych urzqdzen oraz 0 pewnych trwa­Iych przesuni~ciach kompetencyjnych.Najwi~kszymi jednostkami terytorialnymi, na jakie rozpadalysiG diecezje, pozostaly w dalszym ciqgu w wiGkszosci diecezjipolskich archidiakonaty. Przetrwaly one u nas do konca XVIIIwieku. Zarowno Sobor Trydencki, jak i polskie synody prowincjonalnez XVI wieku ograniczyly jednak znacznie kompetencje archidiakonow.Odebrane im zostaly przede wszystkim wszelkie upraw­