Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

PARAFIE W XVI- XVIII W.1533miejscem kultu ucz~szczanym przez calq ludnosc danej parafii.Pewnym uzupelnieniem kosciolow parafialnych na terenach rzadkopokrytych sieciq parafialnq byly kapIice pubIi(;zne i prywatne,ktore, podobnie jak w okresie wczesniejszym, zakladano w XVI-­XVIII w. w bardziej oddalonych od kosciolow parafialnych wsiach.Z XVII i XVIII-wiecznych akt wizytacji kosciolow i parafiiwynika, ze przYl1ajmniej niektore kaplice publiczne faktycznie spelnialyfunkcje kosciolow parafialnych.Magnaci, a za nimi zamozniejsza szlachta, utrzymywali ponadtoprywatne kaplice wraz ze stalymi kapelanami, przewaznie zakonnikami(zakonow zebraczych). W nabozenstwach ogolno-parafialnychzobowiqzani byli oni brae udzial tylko w wazniejsze swi~ta.Waznq rol~ spelnialy rowniez koscioly klasztorne, ktore w praktycepod wieloma wzgl~dami zast~powa~y koscioly parafialne, 0 cozresztq plebani mieli pretensje do zakonnikow, poniewaz klasztoryw ten sposob przechwytywaly cz~sc dochodovv prawnie przyslugujqcychplebanom.Koscioly parafialne wiejskie i malomiasteczkowe, jak tez kapJicepubIjczne najcz~sciej byly drewniane i na ogol slabo wyposazonew sprz~t i paramenta. Tak np. na terenie ziemi lukowskiej dopierwszej polowy XVII w. wszystkie koscioly parafialne byly drewniane.W okresie zas do drugiej polowy XVIII w. na 15 wyst~pujqcychtam kosciolow parafialnych wzniesiono zaledwie 4 murowane.W roku zas 1929 sposrod wspomnianych 15 kosciolow tylko4 byly drewniane. Nieco korzystniej sprawa ta wyglqda w wypadkuprepozytury wislickiej, gdzie juz w drugiej polowie XVIIIwieku widac przewag~ kosciolow murowanych' (39) nad drewnianymi(13). Rowniez na przykladzie innych terenow Polskimozna stwierdzic, ze murowane koscioly wiejskie lub malomiasteczkowezaczynajq si~ pojawiac dopiero w XVII w. Nie dotyczyto oczywiscie wielkich miast lub tez miejscowosci odgrywajqcychwi~kszq rol~ politycznq w sredniowieczu albo b~dqcychsiedzibami lub osrodkami magnackimi (np. Zamost), gdzie z regulykoscioly byly murowane i bogato zdobione oraz wyposazone w r6Znegorodzaju drogocenne sprz~ty.W dalszym ciqgu jeszcze niedostateczne badania sondazowe nawybranych terenach Polski wskazujq, ze pod wzgl~dem ogolnejIiczby parafii, nie zaszly wi~ksze zmiany w XVII-XVIII w.W okresie tym zIikwidowano ostatecznie glowne ogniska protestantyzmu,nie likwidujqc jednak samego problemu innowiercowcalkowicie. Mozna jednak zauwazyc, ze przynajmniej w centralnychdzielnicach Polski, za wyjqtkiem diecezji wlodawskieji poznanskiej, \V zasadzie rewindykowano z rqk protestant6w przewaznqcz~st a cz~sto wszystkie koscioly nalezqce dawniej do