Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

ZAKONY W SREDNIOWIECZU 1491pozbawiona jednak pozniejszych dodatkow, a nadto w sposob istotny 'uzupelniona zasadami regulujqcymi wspoli:ycie opactw mi~dzy sobC!.Wladzq naczelnq zakonu byla kapitula generaIna wszystkich opatow,gromadzqca si~ co rok w Burgundii. Zakon, uformowany i nieslychanieszybko rozbudowany w ciqgu XII stulecia w calym chrzescijanstwie,przybyl do Polski w polowie tegoz stulecia. Pierwszeopactwa powstaly w malopolskim J E;drzejowie oraz wielkopolskimLeknie. Do J~drzejowa mnisi przybyli wprost z jednego z pi~Citlglownych domow zakonnych, z burgundzkiego lVlorymundu. Z tegozMorymundu bezposrednio czy tez cz~sciej posrednio wywodzic siE:tez bE:dzie ogromna wrE:kszosc opactw cysterskich na ziemiach polskich.W Malopolsce jeszcze w drugiej polm,vie XII wieku powstajqopactwa w Sulejowie, Wqchocku i Koprzywnicy, w Wielkopolscew LCldzie oraz na SlqskU w Lubiqzu. Natomiast powstaly rowniezjeszcze w drugiej polm.vie XII wieku klasztor w Kolbaczu, na PomorzuZachodnim, lqczyl siE: za posrednictwem cystersow skandynawskichz innym, glownym opactwem zakonu, z Clairvaux. Z Kolbaczawyszla jeszcze w XII wieku fundacja w Oliwie pod Gdanskiem.W sumie w ciqgu XII i XIII wieku powstaje na ziemiachpolskich okolo 25 opactw cysterskich, Idora to cyfra nie ulegniejuz nast~pniezwi~kszeniu.W stosunku do benedyktynow cystersi nie tylko tworzyli wi~ks z 4liczb~ domow, ale i obsadzali je, przynajmniej w XII-XIV stuleciu,wiE:kszq liczbq mnichow. Sq to wprawdzie cyfry daleko odbiegajqccod liczqcych w XII wieku setki mnichow, wielkich opactw zachodnio-europejskich,nie mniej w naszej skali dziesiqtki ich przedstawialyniewqtpliwie populacj~ wcale nie malq. Wspolczesny namhistoryk (S. Trawkowski) sklonny jest przyjClc, ze przeciE:tnieopactwo cystersow polskich ok 1200 r. liczylo niespelna 40 ludzi.W XIV wieku niektore z opactw slClSkich, jak np. dowodnie Henrykowczy Kamieniec, mialy okolo 80 mnichow, nie mozna jednakprzenosic tych danych na inne klasztory i dzielnice. \Vyrazne zalamaniesi~ cystersow w Polsce nastl:!pilo dopiero w ciqgu XV-XVIstulecia mniej wi~cej ze stuletnim opMnieniem w stosunku doprocesow wystE:pujqcych na Zachodzie. Jednym z przejawow tegozalamania bylo uchwytne w .irodlach zmniejszanie si~ liczby mnichoww poszczegolnych klasztorach do kilku czy kilkunastu. Wieleprzemawia za tym, ze stan daleko posuni~tej ruiny, jaki poznajemyz cennego protokolu wizytacji cystersow polskich przez wladze zakonnew 1580 roku, w cZE:sci tylko zwiqzany byl z Reformacjq,zasadniczo zas oddaje stan gl~bokiego kryzysu w jakim znalazlsiE: zakon w Polsce juz w XV wieku. Na 15 wizytowanych w 1580 r.klasztorow m~skich w diecezjach gnieznienskiej, wroclawskiej, krakowskieji poznanskiej wypadalo wowczas lqcznie z opatami, cZE:sto•