Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1544 STANISLAW LITAK,warunk6w bytu. W ten spos6b tworzyli oni jeden z element6wlicznego duchowienstvva w~drownego, 70 ktorym wlad70e koscielnejuz od sredniowiecza nie mogly sobie poradzic, mimo ostrej z nimwalki poprzez synody, czy zwlaszcza w okresie XVI-XVIII w.przez wizytacje kosciolow i parafii. Nislde, jak si~ wydaje, wynagrodzeniea niewqt.pliwie i wiele innych nie mniej waznychprzyczyn zlozylo si~ na zauwazalny zwlaszcza w zr6dlach drugiejpolowy XVII w. oraz wieku XVIII systematyczny spadek liczbywikariuszy na rzecz mansjonarzy i r6znych prebendarzy. Funkcjejednak tych ostatnich ulegajq zmianie.Drugq grup~ kleru zwiqzanego z kosciolami parafialnymi lubtez przebywajqcego na terenie parafii stanowili mansjonarze orazr6zni prebendar7oe. Mansjonarze byli zobowiqzani do zycia wspolnegooraz zwykle codziennego odprawiania oficjow i wot.ywprzepisanych w statutach. Kolegia mansjonarzy byly fundowanew kosciolach znajdujqych siE; w wazniejszych miejscowosciach,najcz~sciej w miastach i miasteczkach lub fez centrach majqtkowychwielkiej lub wi~kszej wlasnosci. Tak np. na 14 kolegi6wmansjonarzy istniejqcych w archidiakonacie nowosqdeckim w okresieod XV do XVIII w. tylko 3 znajdowaly si~ przy kosciolachwiejskich. Wszystkie zas pozostale (11) znajdowaly si~ w miastach.Na . terenie zas ziemi lukowskiej kolegia mansjonarzy (4) wyst~powalytylko w miastach. Podobnie sytuacja pod tym wzgl~demwyglqdala na innych terenach, jak np. w diecezji poznanskiej,czy nawet wilenskiej.Mimo braku pogl~bionych i calosciowych opracowan na tematmansjonarzy, mozna juz obecnie hipotetycznie stwierdzic, ze glownyich rozw6j przypada na wiek XVII. Wynika to z zestawieniadanych z XVI, XVII oraz XVIII w. Ogolnie na terenie diecezjikrakowskiej na przelomie XVI i XVII w., nie liczqc katedryi kolegiat, istnialo ok. 20 kolegi6w mansjonarzy. Tymczasem tylkow XVII w. stwierdza si~ utworzenie na t.erenie archidiakonatusqdeckiego 9 nowych kolegiow a prawdopodobnie powstalo ich tuw tym czasie 10, podczas gdy ha tym samym terenie Zrodla wymiel1laHdla XV w. jedno, dla XVI dwa oraz jedno powstale napoczqtku XVIII w. Poszczeg61ne kolegia mansjonarzy liczyly napoczqtku XVII w. od 3 do 8 czlonkow. Unikatem bylo kolegiummansjonarzy przy kosciele Mariackim w Krakowie, liczqce 11czlonk6w. W zasadzie w XVII i XVIII w. sytuacja byla podobna.Zauwaza si~ jednak, ze nie zawsze przestrzegano zasady, ie kolegiumpowinno si~ skladac przynajmniej z trzech czlonkow.Cz~sto obserwuje si~ wyst~powanie, prawdopodobnie przejsciowo,po dwoch zamiast po trzech mansjonarzy. Nie jest jednak wykluczone,ze wiqze si~ to z problemem zmian w zakresie ic'h funkcji