Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1600ADAM CHRUSZCZEWSKIuczmow. Przed 1773 r. bylo okolo 30 szkol pijarskich i szacunkowomogly ksztalcie jednoczesnie nie wi~cej niz okolo 3.000 mlodzieiyw okresie swego najlepszego funkcjonowania. Dopiero prze j ~ cieprzez pijarow szk61 z ram ienia Komisji Edukacji Narodowejw kOJ1cu XVIII w . w ydatnie zwi~ks zylo lic z b~ uczniow, ktoraw latach 1781-90 w aha si~ w granicach 15-20.000. Ilose ucznioww poszczegolnych szkolach w okr esie w czesniejszym byla bardzor 6znorodna i w ynosila od k ilk un astu do 600. Do w i ~ ks zych szkolzaliczye tr zeba: Low icz, P iotrkow , Wilno i Szczuczyn. W OpoluLubelskim p r ow adzq pijarzy szk o l~ rzem iesln iczq. W W arszawieod chwili zalozenia do 1773 r. w yksztalcono w Collegium Nobiliumtylk o ok. 450 synow szlacheck ich. Pijar zy, podobnie jak i jezulcl,tvvorzq obok szkol konkwik ty, nigdy nie m ieszka w nich j e d n ~kzbyt wielu konw ikt orow. Do szk ol jezuickich i pijar skich u c z~szczalRzarowno mlodziez szlachecka jak i mieszczanie. Szczegolniepijarzy mieli obowiqzek przyjmowae do swych zakladow u bogichuczniow pochodzenia nieszlacheckiego. P r zyjmowali jednak i bogat1:\szl a c ht~, co wywolywalo protesty ze strony jezuitow. Wyjqtkcwosilny protest przeciwko zakladaniu szk61, a przede wszystkim szk61dla szlachty, nastqpil przy probach otwarcia przez pijarow kolegiowwe Lwowie i Wilnie. Przeksztalcil si~ on w dlugoletni spor,w ktory wciqgni~to nuncjusza i Kuri~. W pewnej fazie tego sporujezuici doprowadzili do zamkni~cia szkol pijarskich na Litwieod 1741 r. na przeciqg przeszlo dziesi~ciu lat. Spor zak011czyl si~jednak przyznaniem pijarom prawa do prowadzenia szerokiej dzialalnoscioswiatowej. Pijarzy nie wyksztalcili jednak wlasnegosystemu szkolnego, ktory by odpowiadal jezuickiej ratio studiorum.Szk61ki parafialne w Warszawie (takze dla Niemc6w), w Mlawie,Tykocinie, Siemiatyczach i Zaslawiu provvadzili misjonarze. Kilkadalszych otworzyli po 1773 r. R6wniei teatyni otworzyli w Warszawiekonwikt i szkol~ dla szlachty, ktora stala widocznie nawysokim poziomie, skoro sci1:\gali do niej nawet cudzoziemcy.Znane tez byly szkoly ksi~zy komunistow w Kielcach i W~growie.Misjonarze, jezuici, komunisci i pijarzy kierowali tez wyksztalceniemkleru swieckiego. Poczqtkowo jezuici prowadzili najwi~kszqilose seminari6w. W sumie mieli ich 11, w tym dwa papieskie.Od polowy XVII w. z jezuitami rywalizowae zaczynajq wymienionewyzej zgromadzenia. Na ich rzecz tracq jezuici 6 seminari6w.Komunisci otrzymali kierownictwo 5 seminariow. Najwi~cej zasbo okolo 20 prowadzq misjonarze. Seminaria ich staly na najwyzszympoziomie.; Dla kleru obrzqdku ormianskiego prowadzili weLwowie seminarium teatyni. W sumie okolo 30 seminariow byloprowadzonych przez zakony.Jednq z wazniejszych, obok szkolnictwa, funkcji spelnianych