Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

PARAFIE W XVI-XVIII W.1535podstawy zrodlowej dla obydwu okresow. Dla XVIII w. dysponujemytu znacznie pewniejszymi zrodlami, jakimi Sq wykazyparafii w aktach synodu biskupa krakowskiego Kazimierza I..ubieilskiegoz r. 1711 oraz akta wizytacyjne parafii. Obliczone wi~cna podstawie wymienionych zrodel srednie km 2 na 1 parafi~ Sqo wiele bardziej zblizone do rzeczywistosci, niz analogiczne obliczeniadla XVI w. oparte na rejestrach poborowych. Dlatego tezwydaje si~, ze nie b~dziemy dalecy od prawdy jesli stwierdzimy,ze w zasadzie istnieje w diecezji krakowskiej duza stabilnoscpod wzgl~dem rozwoju sieci parafialnej w XVI-XVIII w. Wydajesi~, ze poza nieznacznym ubytkiem parafii na pewnych terenachpowazniejszych zmian pod wzgl~dem liczby parafii i kosciolownie bylo w calej Polsce. Wycinkowe co prawda badania wskazujq,ze zmian tych nie zauwaza si~ nawet jeszcze w XIX w.Obok duzej na ogol stabilnosci i tendencji do nieznacznegozmniejszenia si~ na pewnych terenach liczby parafii, mozna jednakzauwazyc w xvrr i XVIII w. jeszcze inne zjawisko, mianowici·eduzy skok w rozwoju zakonow. Na podstawie wykazu klasztorowbiskupa krakowskiego Jerzego RadziwiHa z koilca XVI w. orazdanych nuncjusza Jozefa Garampiego co do liczby klasztoroww Polsce w drugiej polowie XVIII w ., jak rowniez w oparciuo inne Zrodla z XVII i XVIII w. mozna stwierdzic, ze w diecezjikrakowskiej w okresie od schylku XVI w. (70) do drugiejpolowy w. XVIII (162) przyrost nowych klasztorow wynosil 1 ~ 10f0.Szczegolnie duzy byl przyrost klasztor6w zeilskich, ktorych iloscwzrosla przeszlo trzykrotnie. 'Nieco wolniej wzrastala liczba klasztorowm~skich, ktorych przyrost rownal si~ 118010. Powyzszezjawisko rna duze znaczenie z punktu widzenia stosunku klasztorowdo parafii. Wydaje si~ rzeCZq niewqtpliwq, ze w omawianymokresie koscioly klasztorne przej~ly niektore funkcje kosciolowparafialnych, uzupelniajqc w ten sposob rzadkq na niektorychterenach siec parafialnq. Slady podobnej ich roli znajdujemychocby nawet w postaci ticznych skarg plebanow i bi-'skupow na kler zakonny, powstalych na tIe wchodzenia zakonnikoww niektore prawa plebanow. Obok tego obserwuje si~w XVIII w. przynajmniej na ' niektorych terenach przychwytywaniepewnej cz~sci beneficjow zwiqzanych z kosciolami parafialnymi(plebanie, altarie, promotorie bractw i inne) przez zakonniko\ov.Zdarzaly si~ rowniez wypadki angazowania zakonnikowna wikariaty. Tak np. w koilcu XVIII w. wedlug spisuparafii i duchowieilstwa diecezji plockiej z r. 1785 ok. 18010 beneficjowparafialnych bylo obsadzonych zakonnikami w mniejszymlub wi~kszym stopniu zajmujqcymi si~ pracq duszpasterskq.Osobnym zagadnieniem Sq duze zag~szczenia kosciolow i wielkieZnak - 10