Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1556 STANISLAW LITAKdalnych dotyczqcych np. (synod lucki z r. 1641) niepraktykowaniaze wzglE;du na wysokie oplaty pogrzeb6w koscielnych. W zwiqzkuz tym mnozq si~ w aktach synodalnych XVII w. zakazy zqdaniaoplat za pogrzeby, a niektore z nich wyraznie nakazujq plebanom(np. przemyski z r. 1641) grzebanie ubogich za darmo. Na ten obowiqzekkladzie rowniei nacisk synod diecezji wilenskiej z r. 1744.Nierzadkie . Sq rowniez zakazy zmuszania przez panow do pracyw niedziele lub swi~ta swoich poddanych. Zakazy takie majq miejscejeszcze w aktach synodalnych XVIII w. W wyniku stalej dqznosciwladz koscielnych, popartej. r6znymi karami, w ciqgu XVIIi XVIII w. w z~sadzie upowszechniajq si~ praktyki religijne ludnosci.W znacznym stopniu przyczynil si~ do tego rozbudowanysystem ich kontroli. Od konca XVI w . upowszechniajq si~ metrykiochrzczonych i zaslubionych, mniej wi~cej w sto lat p6Zniej zaczynajqsi~ upowszechniac r6wniez metryki zmarlych. Pleban wi~crna dokladnq kontrol~ nie tylko odbywania chrztow, slubow i pogrzebowkoscielnych, ale jest ponadto jedynym czynnikiem orientujqcymsif; doskonale (przynajmniej w teorii) w naturalnym ruchuludnosci na terenie swojej parafii. Ponadto rna on kontrolowac,przy pomocy spisow, przyst~pujqcych do sakramentu bierzmowania,odbywajqcych spowiedz wielkanocnq itp. 0 wszelkich zasuchybleniach ludnosci w zakresie obowiqzkowych praktyk religijnychrna obowiqzek informowac oficjala lub biskupa.Praktyki religijne wiernych nie wiele jeszcze jednak mowiqo religijnosci ludzi. Trudno sobie wyobrazic czlowieka XVII-wiecznegojako nie r eligijnego. Istnieje tylko problem' jaka byla jegoreligijnosc. Odpowiedz na to pytanie jest bardzo trudna. Musiona wyplyvvac ze szczeg610wych i wszechstronnych badan przedewszystkim z zakresu psychologii spolecznej, kt6rych dotychczasbrak. Niemniej jednak w oparciu 0 dotyczqce osobistych praktykludnosci w zmianki w aktach synodalnych zwlaszcza XVII w . moznawnosic, ze religijnosc ta kryla w sobie bardzo wiele element6wmagii i zabobonu, kt6re si~ zlewaly z pewnymi, cz~sto bardzoznieksztalconymi poj~ciami religijnymi. Dotyczy to w pierwszymrz~dzie chlopow, w kuIturze ktorych pewne tego przejawy w i­doczne Sq do dzisiaj.IV. ORGANIZACJE WIERNYCHPewnq rol~ w rozbudzaniu aktywnosci religijnej odgrywalyorganizacje wiernych zwane bractwami, ktorych duza roznorodnoscwyst~puje w zrodlach XVII i XVIII w. Chociaz pod wielomawzgl~dami funkcje bractw na siebie zachodzily, to jednak w oparciuo wyrozniajqce ich cechy mozna wskazac na pewne rodzaje bractw.