Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1654EWA JABLONSKA-DEPTULAPierwszq kasatq zostaly dotkni~te w latach 1781-1783 klasztoryna ziemiach zagarni~tych w pierwszym rozbiorze przez Austri~.Akcja powyzsza byla cz~sciq jozefinskiej reorganizacji stosunkowkoscielnych w cesarstwie. Rozporzqdzeniem cesarskim ­zgodnie ze znanymi prqdami XVIII w. nurtujqcymi takze dworyi grupy rzqdzqce deklarujqce si~ jako katolickie - likwidacjimialy ulec klasztory, ktore nie potrafily si~ wykazac aktywnqdzialalnosciq spolecznq. Ustawa skierowana byla zatem przedewszystkim przeciwko zakonom kontemplacyjnym. 0 zniesieniulub przetrwaniu poszczegolnych placowek decydowaly wladzelokalne. Likwidacji uleglo ok. 150 klasztorow. Dzialalnosc pozostalychzostala skr~powana przepisami normujqcymi scisle ichzycie w duchu jozefinskim. W polqczeniu z ogolnq stagnacjq spolecznqi kulturalnq Galicji w pierwszej polowie XIX wiekuzadecydowalo to 0 znacznej martwocie zycia zakonnego w zaborzeaustriackim az po lata 60-te stulecia.Odmiennie przebiegaly kasaty w zaborze pruskim. Tendencjalikwidacji zakonow tkwiqca swymi korzeniami w ideologii epokiOswiecenia nabierala tam szczegolnej sily w zespoleniu z protestanckimcharakterem panstwa. Zniszczenie dawnych formacjizakonnych, sredniowiecznych, XVI-wiecznych i potrydenckich nastqpiloszybciej i mialo ostrzejszy przebieg niz w pozostalych zaborach.Radykalna kasata obj~la w r. 1810 Pomorze i Slqsk. W WielkimKsi~stwie Poznailskim nat~zenie akcji przypadlo na lata1819-1839 (choc np. karmelitow wyp~dzono bez zadnego uzasadnieniajuz w r. 1801). Na poczqtku tego okresu istnialo tam jeszczeok. 45 klasztor6w m~skich. Podobnie jak w innych dziedzinachnajwi~kszq ilosc placowek mieli reformaci, bernardyni i fra nciszkaniekonwentualni. W roku 1863 schematyzmy diecezjalnewykazujq w Ksi~stwie tylko 4 klasztory w diecezji poznailskiej(1 filipin6w i 3 franciszkanow). Zadnego klasztoru m~skiego niewykazujq juz schematyzmy z r. 1909, choc nie mozna miec zupelnegozaufania do ich dokladnosci (reakty\vowano w r. 1889klasztor reformatow a w 1890 - bonifratrow) 1.Podobnie, w ogromnej wi~kszosci ulegly likwidacji jeszcze pl'zedokresem· bismarkowskim zakony zenskie: benedyktynki, bernardynki,norbertanki, dominikanki, karmelitanki i klaryski. Sposrodstarych zakonow najdluzej przetrwaly cysterki (schematyzmz 1863 1'. notuje jeszcze dwie zakonnice). Skasowane w r. 1822karmelitanki probowal reaktywowac w 1867 arcbp Ledochowski.I J . Nowacki , Dzieje arch i d i ecezj i poznanskiej, t. 1I: Archid iecezj" pozn ,uisk(ftv grnni cClch h istorycznycll i j ej 1!str6j, Poznan 1964, S. 754- 774.