Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

WIESlAW MOLLERSTRUKTURA ORGANIZACYJNA DIECEZJ I RZYMSKO-KATOLICKICH W POLSCE W XVI- XVIII WIEKU Niewielkie rozmiary artykulu oraz obecny stan wiedzy w wieludziedzinach, zwiqzanych z naszym tematem sprawiajq, ze nie mozetutaj bye mowy 0 wyczerpaniu problematyki. Niejednokrotnieb~dziemy mogli tylko sygnalizowac zagadnienia, ktorych rozwiqzaniewymagaloby osobnych szczeg610wych badan.Jak widzielismy powyzej na organizacj~ Kosciola polskiegowplywaly od samego poczqtku z jednej strony czynniki og6lnokoscielnea z drugiej warunki polityczne i spoleczno-gospodarcze'oraz narodowosciowe w Polsce. W okres nowozytny wszedl Kosci61rzymsko-katolicki w Polsce z ustalonymi juz metropoliami i sieciqdiecezji, kt6re aczkolwiek pod wieloma wzgl~dami bardzo zr6znicowane,obj~ly obszar calej Rzeczypospolitej. Ustalona byla r6wniezw oparciu 0 przepisy i wzory og6lnokoscielne wewn~trzna·organizacja tych diecezji. Kosci61 rzymsko-katolicki posiadal przytym ugruntowanq pozycj~ gospodarczq i spoleczn4, a jego episkopatduze znaczenie w zyciu politycznym panstwa.Na skutek dokonanego juz w okresie wczesniejszym trwalegozwrotu w polityce polskiej, jej zwiqzania siEi z Litwq i obraniawschodnich kierunk6w ekspansji przy rezygnacji z ziem utraconychna zachodzie (Slqsk, Pomorze Zachodnie), Rzeczpospolitapolsko-litewska stala siEi w okresie nowozytnym panstwem w calymtego slowa znaczeniu wielonarodowosciowym i wielowyznaniowym.WiEikszose jej terytorium stanowily obszary etnicznie obce elementowipolskiemu, podczas gdy poza granicami pozostawala CZEiSCziem historycznie i etnicznie polskich. Rzeczpospolita byla w interesujqcymnas okresie drugim co do wielkosci panstwem w Europie,ust~pujqcym pod tym wzgl~dem tylko Rosji. W drugiejpolowie XVI wieku (1582) obejmowala ona 815000 km2, aby pozdobyczach terytorialnych na poczqtku nastEipnego stulecia osiqgnqcprzejsciowo nawet 990000 km 2 . Straty jednak poniesione w nast~pnychokresach sprawily, iz w przededniu rozbior6w obliczasi~ jej terytorium na okolo 730000 km2. Ziemie 0 zwartym osadnictwiepolskim stanowily w tym tylko okolo 25010. Ludnosc polska