Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1492JERZY KLOCZOWSKInie rezydujCjcymi, 136 mnich6vv, co daje pr z eci ~ tn q 9 mnich6w najeden dom. Do tego dodac mozna 25 zarejestrowanych przez wizytatora nowicjuszy, a wi~c niespelna 2 na konwent.Zagadnienie roli 'zakonu cysterskiego w sredniowiecznym spoleczenstwiepolskim da lekie jest jeszcze, mimo trwa.iCjcych ad kilkugeneracji badan, od zadowal8jqcego uj~ci a syntetycznego. Pracehistoryk6w osta tnich la t doprowadzily do przekony wajCjcej na og61rewizji tradycyjnych poglqd6w w zakresie dziala lnosci gospodarczej"szarych mnich6w", jak ich od koloru h abitu nazywano, kt6raprzedstawiala si~ znacznie skromniej i przede wszystkim mniejpioniersko od tego, co wyobrazano sabie poprzednio. Wielka whl ­snosc cysierska w Polsce nie tyle bowiem , jak wiele n J. to wskazu je,opierala si~ na pracy zorganizowanych i w yda jnie, racjonalnie pra ­cujqcych grup mnich6w-konwers6w, ile na ludnosci poddanej 1'0 ­dzimej w z gl ~ dnie sprowadzanej z zagr anicy. Zagadnienie jestzresztCj obszerne i zlozone, zas bogate m aterialy h6cllowe pocystersIdez Xlr---XIV stulecia dlugo jeszcze stanowic b~d q przedmiotbadan i dyskusji m ediewist6w zainter esowanych strukturq spoleczno-gospodarczCjPolski i jej przemianami w tym czasie. P oclobniei zachowane do dzis zabytki sztuki cysterskiej stanowiCj od kilkugeneracji przedmiot zywych zainter esowan historyk6w sztukiswiadczqc najlepiej 0 miejscu zakonu w kulturze artystycznejPolski piastowskiej. Bez wchodzenia w dyskusj~ pragniemy tuzasygnalizowac dwa momenty rzutuj Cjce w spos6b istotny na zajmujqCCjnas szczeg6lnie rol~ cysters6w w zyciu r eligijnym Kosciolapolskiego. Trze15a wi~c przede wszystkim pami~tac , ze cystersikladli od poczCjtku bardzo silny nacisk na programowe. odsuwaniesi~ od spoleczenstwa i siworzenie w ten spos6b jak n a jlepszychw arunk6w dla wypelniania funkcji liturgicznych, wsp6lnej modlitwyw ch6rze, uwazanych za istotne zadanie zakonu. Wyrazalosi~ to nie tylko w ch~ci asiaclania mozliwie daleko od siedzib ludzkich,czego nie zawsze, mi~dzy innymi i w Polsce, sciSle przestrzegano,ale przede wszystldm w programowym przeznaczaniu kosciol6wklasztornych wylqcznie dla potrzeb wlasnycr,. W Polsce,ja k cz ~sto i gdzie in'dziej, przy wszystkich prawie, nie r zadko wspanialych,swiqtyniach cysterskich wzniesiono w sredniowieczu skromnekosci6lki parafialne dla og6lu ludnosci, nie m a jCjcej mozliwoscioglqdania cysterskiej liturgii oraz pozbawionej w zasadzie nawetprawa wst~pu do cysterskiego kosciola. Te male koscioly par afialneobslugiwane byly, jak i inne koscioly pod patronatem klasztornym,z reguly przez ksi~zy swieckich. W programie zycia cysterskiego,nastawionego bardzo wyraznie n a wartosci eschatologiczne, niebylo w zasadzie miejsca na dzialalnosc wsr6d ludzi. W stosunkachpolskich jeszcze powazniejsze skutki mial niew Cjtpliwie nie wytlu­