Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1456 EUGENIUSZ WI8NlOWSKIMoiemy wi~c stwierdzic istnienie u schylku sredniowiecza naziemiach polskich w granicach obj~tych wymienionymi diecezjamiok. 5700 parafii. Jest to ilosc w por6wnaniu z krajami zachodniminiewielka. W takiej np. znacznie mniejszej Anglii istnialow XIII w. ok. 8 tysi~cy parafii.Jest rzeCZq zrozumialq, ie we wczesnym okresie· rozwoju sieciparafialnej poszczeg6lne koscioly zasi~giem swym obejmowalyszerszy teren aniieli pozniej, kiedy koscio16w bylo wi~cej. Stqdtei duie rozmiary okr~gu parafialnego stanowily charakterystycznqcech~ parafii we wczesnym okresie. T~ przewag~ w rozmiarachnad p6Zniej powstalymi parafiami zdolaly one z reguly zachowacdo tego stopnia, ie moina m6wic 0 pewnej prawidlowosci, zachodzqcejmi~dzy rozmiarami a wiekiem parafii. I tak np. w Wislickiemw XV w. sredni ol{f~g parafii powstalych po r. 1325byl przeszl~ dwukrotnie rnniejszy od sredniego okr~gu parafii,powstalych przed tym rokiem. W pierwszym wypadku wynosil onok. 7, w drugim ok. 3 miejscowosci. Jednym z czynnik6w zainteresowanychw utrzymaniu duzych rozmiar6w okr~g6w parafialnychbyli plebani, dla kt6rych zmniejszenie okr~gu parafialnegooznaczalo zmniejszenie dotychczasowych dochod6w.Wielkosc okr~g6w parafialnych zaleiala nie tylko od czasu powstaniaosrodka koscielnego, ale r6wniei od srodowiska, w kt6rymkosci6l powstawal. Na terenach g~sciej zasiedlonych okr~gi parafialnebyly znacznie mniejsze aniieli tam, gdzie dominowalo osadnictworzadkie. Zjawisko to bardzo wyraznie wyst~puje przy por6wnaniusredniej wielkosci obszaru parafii u schylku sredniowieczaw r6inych diecezjach. I tak np. w diecezji krakowskiej srednia tawynosila 77 km2, po odliczeniu zas obszar6w niezamieszkalych ­52 km2; w diecezji gnieznieiiskiej wynosila ona ok. 66 km2; w poznaiiskiej- ok. 45 km2; wroclawskiej - ok. 26 km 2 ; w chelminskiej- ok. 37 km2. Zjawisko to rysuje si~ jeszcze wyrazniej, gdypor6wnamy sredniq wielkosc obszaru parafii w ramach mniejszychjednostek administracji koscielnej. Np. w diecezji krakowskiejw polm,vie XIV w. wielkosc parafii zwi~ksza si~ w miar~ przesuwaniasi~ z zachodu na wsch6d. 0 ile sredni obszar parafiiw archidiakonacie krakowskim wynosil 44 km2, to w prepozyturzewislickiej - 77 km2, zas w archidiakonatach ·obejmujqcych p6lnocnowschodnietereny diecezji - 103 km 2 . Najbardziej roilegle• parafie znajdowaly si~ w archidiakonacie radomskim i lubelskim,w kt6rym sredni obszar parafii wynosil 150 i 139 km2, a takiew dekanacie d~bickim , zwanym lesnym, stanowiqcym poludnlowqcz~sc prepozytury wislickiej - gdzie srednia wynosila 128 km 2 .Najmniejsze parafie znajdowaly si~ w dekanacie krakowskim i zatorsldm;tutaj sredni obszar parafii wynosil 25 i 27 km 2 .