Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

DIECEZJE I PARAFIE W XIX I XX "vV. 1647W Krolestwie konfiskata majqtkow i funduszy koscielnych orazwYZllaczenie etatow dla ca1ego duchowienstwa nastqpilo w 1864 r.W nast~pnym roku zniesiono tutaj dziesi~ciny .Jedynie w Galicji majqtki i dochody koscielne pozosta1y w zasadzienienaruszone az do 1918 1'. Rowniez w okresie mi~dzywojennymta dzielnica wyroznia1a siEl wyst~po"vaniem w1asnoscikoscielnej w skali znacznie szerszej niz na pozosta1ym terytoriumkraju. W tym czasie jednak zasadniczq rolEl odgrywa1y uposazeniaprzyznawane ·przez' pailstwo proboszczom, wikarym, rektorom koscio1ow,profesorom oraz alumnom. Coraz wi~kszy udzia1 w dochodachduchowieilstwa mia1y ium stolae ' oraz ofiary wiernych.Wprowadzenie przez w1adze zaborcze systemu etatow namiejscesystemu beneficjalnego mia10 niewC\tpliwie na celu wiElksze uzaleznienieKoscio1a od panstwa. PamiE:tac jednak nalezy, ze i systembeneficjalny zwiqzany by1 z ca1ym splotem uzaleznieil miEldzykoscio1em a systemem feudalnym. Bye moze nie nalezy wiElc przeceniaeznaczenia tej zmiany. Mozna wszak widziec w niej jedynienowq formEl patronatu sprawowanego nad Kosciolem przez panstwo,£ormEl odpowiadajqcq centralistycznemu charakterowi nowoczesnegopanstwa. Rzeczywistq niezaleznose materialnq mog1oprzyniesc Koscio1owi dopiero wylqczne oparcie siEl na ofiarnosciwiernych.W znacznie wiElkszym stopniu ulegly rozlllznieniu zwiqzki 1q­CZqce Kosciol z panstwem na innym odcinku - roli biskupow.W Rzeczypospolitej przedrozbiorowej na biskllpach spoczywa1yobok obowiqzkow scisle koscielnych powazne obowiC\zki panstwowe.Jak wiemy, wielu hierarchow poswiElcalo im znacznie wiElcej uwagii czasu niz swoim zadaniom koscielnym.Sytuacja ulegla zasadniczej zmianie po trzecim rozbiorze.Wprawdzie konstytucja KsiElstwa Warszawskiego, a pozniej KrolestwaKongresowego przywrocila biskupom fotele senatorow, alezakres funkcji sam~go senatu uleg1 znacznem~ zmniejszeniu (czElsejego kompetencji przejElla Rada Stanu), sesje byly zwolywane rzadzieji trwa1y krocej. Statut organiczny z 1832 r. znOSZqC instytucjElSenatu zlikwidowal te relikty panstwowej roli biskupow.Biskupi zaboru pruskiego nigdy nie sprawowali z tytulu swojejgodnosci tego rodzaju funkcji. Najdluzej zachowaly siEl one w Galicji,gdzie wszyscy biskupi zasiadali w Stanach Krajowych, a por. 1861 w -8ejmie Krajowym, zas arcybiskupi i ksiqzEl-biskup krakowski- w parlamencie wiedeilskim.Znaczenie i obciqzenie biskup6w z tytulu udzi alu w tych wszystkichcialach nie moze bye jednak nawet porownywane z ich rolqi obowiqzkami w Senacie Rzeczypospolitej przedrozbiorowej i kan-•Znak - 17