Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

ORGANIZACJA PARAFIALNA W SREDNIOWIECZU 14451117, b~dqcy najstarszym znanym nam dokumentem tego typuz terenu Polski, jako uposazenie kosciola wymienia nadane przezbiskupa dziesi~ciny z 7 wsi, stanowiqcych najprawdopodobniejwlasnosc fundatora, pewien ireb, ofiarowany rowniez przez biskupa,a nadto dziesi~cin~ z pewnych biezqcych dochodow fundatora,I.dorq tenze przekazal kosciolowi. Sposrod uchwytnychw XII w. kosciolow wi~kszosc posiada w swym uposazeniu cal'!wies, niektore nawet kilka. Kosciol Najswi~tszej Maryi Pannyw Zawichoscie, fundacji ksiqz~cej, posiadal w swym uposazeniucale castrum Lagow.Odr~bnym zagadnieniem jest problem uprawnieii owych najstarszychkosciolow. Do zasadniczych uprawnieii kosciolow parafialnychnalezalo prawo udzielania sakramentow, w szczegolnosci zaschrztu, stqd tez cz~sto koscioly te okreslano jako ecclesiae baptismales.Najstarszym znanym nam dokumentem, wymieniajqcymuprawnienia kosciola wiejskiego, jest dokument z roku 1213, doty­CZqcy kosciola w Kijach. Mowi on 0 uprawnieniach duszpasterskich- cura animarum - blizsza zas analiza jego tresci pozwalastwierdzic, ze uprawnienia te byly zwiqzane z kosciolem tym juzw drugiej polowie XII w. Majqc na uwadze i jednej strony dqzenieKosciola do chrystianizacji spoleczeiistwa, ktorq skutecznie przeprowadzicmozna bylo jedynie poprzez siec placowek koscielnych,posiadajqcych odpowiednie do tego uprawnienia, z drugiej zasstrony stwierdzony wyzej fakt, iz wznoszone w XII w . kosciolyprzeznaczone byly nie tylko dla familii fundatora, ale dla okolicznejludnosci, trzeba przyjqc jako rzecz wysoce prawdopodobnq,ze podobne uprawnienia jak kosciol w Kijach posiadalo rowniezwiele innych, jemu wspolczesnych, a takze wczesniejszych kosciolowwiejskich.Dla oceny roli i funkcji owych najstarszych kosciolow wiejskichnie bez znaczenia jest ustalenie g~stosci ich sieci dla mozliwienajwczesniejszego okresu czasu. Pod tym kqtem widzenia najwczesniejopracowany zostal Slqsk. Trzeba jednak stwierdzie, zena wynikach wi~kszosci prac poswi~conych rozwojowi tutejszejsieci parafialnej zaciqzyly ujemnie tendencje nacjonalistyczne, widoczneszczegolnie w ostatniej pracy, poswi~conej temu zagadnieniu,I1apisanej przez B. Panzrama, a wskutek ktorych wyolbrzymionorol~ kolonizacji niemieckiej w rozwoju sieci parafialnej. Pierwszym,ktory zajql si~ omawianym tu zagadnieniem byl W. Schulte. Stwierdzilon, ze przed kolonizacjq niemieckq, ktora zacz~la si~ w poczqtkachXIII w., ilose kosciolow na Slqsku wynosila ok. 40, z czegookolo polow~ stanowily koscioly w grodach kasztelanskich. Kosciolyte traktuje autor jako parafialne i uwaza, ze az w glqbXIII w. nie stanowily one zamkni~tego systemu. Momentem prze­