Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

PARAFIE W XVI- XVIII W.1555pr acy. Moie 0 tym swiadczyc np. staly wzrost w XVII-XVIII w.literatury kaznodziejskiej w bibliotekach parafialnych. Problemkatechizacji ludnosci, na kt6ry tak wielki nacisk poloiono w XVIIi XVIII w., to nie tylko nauczanie ludnosci przez kler. Temu celowizostaly podporzqdkowane podlegle plebanowi r6ine instytucjeprzyparafialne. Niewqtpliwie wainq rol~ spelnialy tu szkoly parafialneczy tei bractwa.Elementem lqczqcym wiernych z kosciolem parafialnym bylypraktyki religijne, kt6re w pewnym sensie byly rezultatem dzialalnosciduszpasterskiej kleru. Zagadnienie praktyk religijnychludnosci w Polsce nie zostalo dotqd wyczerpujqco opracowane.Wydaje si~, ie najwai niejsze praktyki moina ujqC jakby w trzycykle, z kt6rych jeden obejmowal praktyki w zasadzie jednorazowew ciqgu calego iycia ludzkiego, drugi praktyki wciqgu roku i trzecipraktyki tygodniowe. Do pierwszej grupy b~dq naleiec chrzest,bierzmowanie, slub, ostatnie namaszczenie i pogrzeb. Do grupydrugiej naleiq spowiedz i komunia wielkanocna. Grupa zas trzeciaobejmuje wszystkie praktyki niedzielne, a wi~c uczestnictwo wemszy i nieszporach. Ponadto naleiy tu wymienie inne praktyki,jak posty, kt6rych w omawianym okresie byla wielka ilose. Istnialor6wniei wielkie bogactwo praktyk nadobowiqzkowych, 0 kt6­rych trudno tu cos bliiej powiedziec, ze wzgl~du na brak opracowan.Praktyki te byly mi~dzy innymi zwiqzane z dzialalnosciqmisyjnq zakonnik6w, pielgrzymkami, bractwami lub tei trzecimizakonami.W zwiqzku z powyiszym zachodzi pytanie, jak przedstawialo siflw rzeczywistosci przestrzeganie przez ludnose wymaganych przezKosci61 praktyk. Sprawa ta, jak si~ wydaje, r6inie wyglqdalaw omawianym okresie. W zr6dlach z drugiej polowy XVI w. spotykasi~ wzmianki swiadczqce, jak moina przypuszczae, 0 niepraktykowaniuprzynajmniej przez pewne grupy spoleczne (np.drobna szlachta, mieszczanst\,vo) w p6lnocno-wschodniej Malopolsceslub6w koscielnych, spowiedzi lub tei nieprzestrzeganiuniedziel, swiqt i post6w. Trudno w tej chwili przesqdzae, co toznaczylo w 6wczesnych warunkach. Sprawa ta wymaga szerszychbadan por6wnawczych. Wydaje si~ jednak, ie bylo to wynikiempewnego oslabienia czynnika zmuszajqcego ludnosc do przestrzeganiaprzepis6w koscielnych przewidujqcych przymus obowiqzkowychpraktyk w kosciele parafialnym. W wypadku zas nieprzestrzeganiaslub6w koscielnych, nie jest wykluczone, ie chodzi tu 0 jakieswplywy ruskie, gdzie byla znana praktyka zawierania malzenstw(tzw.-niewienczonych) poza cerkwiq. W ciqgu XVII i XVIII w.sprawa praktyk religijnych ulegla niewqtpliwie powaznej zmianie.Nie brak jednak jeszcze w XVII w. wzmianek w aktach syno­