Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

DIECEZJE RZYMSKO-KATOLICKIE W XVI- XVIII W.1519w episkopacie zdobytq w okresie wczesniejszym, nie wynikalo tojednak z ich prerogatyw jako metropolit6w. Z Gnieznem byl zwiqzanytytul prymasa Polski, urodzonego legata, pierwszego ksi~ciai senatora, a od pierwszego bezkr6lewia r6wniez tytul interrexa.Znaczenie arcybiskup6w gnieznienskich w polskiej hierarchii koscieln.ejbylo wi~c w interesujqcym nas okresie znaczeniem przedewszystkim politycznym i prestizowym. Wi~z metropolitalna stajesi~ stopniowo tylko formalna, a za tytulem prymasa nie kryjq si~wi~ksze uprawnienia jurysdykcyjne. W XVI-XVIII wieku niemamy zadnych sladow nadrz~dnych wizytacji metropolitalnych.Od czasu lIstanowienia za panowania Zygmunta Augusta stalejnuncjatury papieskiej w Polsce sqd nuncjusza zaczyna skllteczniekonkurowac Z sqdami apelacyjnymi metropolitow, kt6re stopniowotracq swoje znaczenie.. Istotnym elementem lqczqcym pozostalyjeszcze przez jakis czas synody prowincjonalne, odgryvvCljqcew XVI i w poczqtkach XVII wieku powaznq rolG. Przestalyone jednak calkowicie funkcjonowac jeszcze przed polowq XVIIwieku. Ostatni synod prowincjonalny w Polsce przedrozbiorowejzostal zwolany w 1643 roKu. P6zniejsze przedruki i kodyfikacjenie mogly z pewnosciq zapelnic luk w polskim ustawodawstwiepartykularnym. Metropolici lwowscy nie zwolywali wlasnychsynod6w , przylqczajqc siG podobnie jak i w okresie wczesniejszymdo synod6w prymasowskich. Nic tez dziwnego, iz w tych warunkachpozostawali oni nie tylko w cieniu pot~znych arcybiskup6wgnieznienskich, ale r6wniei w cieniu wielu bogatszych i bardziejwplywowych biskupow, a nawet swoich wlasnych sufraganowprzemyskich, lepiej od nich uposazonych i piClStUjqcych czc:stourzGdy kanclerskie.Sobor Trydencki wzmocnil stanowisko prawne biskup6w. zar6wnow stosunku do metropolit6w jak i w stosunku do wlasnych diecezji.W warunkach polskich pot~gowalo si~ to' jeszcze przez ichpozycj~ spoleczno-gospodarczq i politycznq w panstwie. Biskupistali si~ dzic:ki temu w swych diecezjach rZqdcami WlClsciwie calkowicieniezaleinymi. Rzym by! przy tym daleko i nie mial istotnegowplywu na ich karierc: w Polsce. W XVII wieku istnialonawet w Sekretariacie Stanu przekonClnie, iz biskupi polscy Sqsklonni uzurpowac sobie prerogatywy wladzy papieskiej i w owczesnychinstrukcjach dia nunc.iuszy zaleca si~ przeciwdzialanietym tendencjom. Nominacje biskup6w byly w Polsce od dawnazalezne od kr6la. Prawo to potwierdzil oficjalnie kr610m polskimpapiez Sykstus V w 1589 roku. Zatwierdzanie nominacji kr61ewskichw Rzymie 5talo si~ zwyklq formalnosciq. Formalnosciq bylyrowniei w praktyce procesy informacyjne przeprowadzClne przeznuncjusza przed nominacjami i przeniesieniami na inne, z regulyZna k - 9