Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

ORGANIZACJA PARAFIALNA W SREDNIOWIECZU 1465dobrowolny charakter tych oplat. Pewne dochody czerpal plebanr6wniez z ofiar wiernych, skladanych w czasie mszy. Pobieral tezoplaty za udzial w sporzqdzaniu testament6w oraz zatrzymywalsobie pewnq cz~sc swi~topietrza jako wynagrodzenie za jego pob6rod wiernych swej parafii.Wartosc wymienionych element6w uposazenia plebanskiegow og6lnym dochodzie ksztaltowala si~ r6znie. Mozna jednakprzyjqc, iz przynajmniej od XIII W. podstawowe znaczenie mialatu ziemia, stanowiqca najbardziej staly element w tym uposazeniu.Wielkosc uposazenia plebanskiego zalezala od wielu r6znych czynnik6w:fundatora, hojnosci biskupa, od kt6rego uzaleznione bylonadanie dziesi~cin kmiecych, rozmiar6w parafii i zasobnosci parafian,reaIna zas jego wartosc uzalezniona byla w duzym stopniuod zapobiegliwosci plebana i jego umiej~tnosci gospodarowania.Dlatego zdarzalo si~, ze plebani posiadajqcy wi~kszq liczb~ lan6wi wi~kszy olu~g parafialny posiadali cz~sto doch6d mniejszy,anizeli inni, majqcy mniej ziemi i mniejsze parafie. Pleban posiadaj&cycal& wies lub kilka lan6w ziemi a nadto inne jeszczezr6dla. nieblahych cz~stokroc dochod6w, stanowiskiem swym odbijalod warstwy jednolanowych kmieci, zblizajqc si~ do warstwyrycersk iej. Uwidacznialo si~ to szczeg6lnie w6wczas, gdy gospodarstwuswemu nadal on charakter folwarku.Wartosc dochodu plebanskiego, stanowiqcego podstaw~ do oplacaniaprzez pleban6w tzw. dziesi~ciny papieskiej, poda j& namwykazy tejze dzi es i~ciny z pierwszej polowy XIV w., dochowanedla diecezji krakowskiej. Pozwalajq one stwierdzic, ze parafiewe wschodniej c z~ sci diecezji byly na og6l ubozsze anizeli w cz~scizachoelniej, g~sciej zaludnionej. I tak np. poelczas gely w slabozaluelnionym archieliakonacie radomskim przeci~tny doch6d z parafiioszacowany byl zaledwie na 1,99 grzywiEm, to w prepozyturzeldeleckiej wynosil on jUl 4,39 grzywien, zas w barelziej na zach6dwysuni ~ tych elekanatach Boleslaw, Prandocin, Czarnocin, Plesz6woszacowany byl Del 8-17,90 grzywien. Wedlug zas danych z poczqtkuXVI w. ella kilkudziesi~ciu parafii archidiakonatu kaliskiegoarchidiecezji gnieznienskiej sredni doch6d z parafii wynosil tuok. 12 grzywien, zas doch6d ponael 60% parafii nie przekraczal10 grzywien. Widoczna jest przy tym pewna zaleznosc wysokoscielochoelu Del rozmiar6w okr~gu parafialnego.Waznq rol~ w duszpasterstwie parafialnym oelgrywali pr6cz plebanakaplani okreslani najcz~sciej mianem wikariuszy. Ich g16wnymzadaniem bylo wspieranie pleban6w w pracy duszpasterskiej- zar6wno w udzielaniu sakrament6w, jak i ·nauczaniureligijnym, nierzadko zas, jak np. w wypaelku nierezydencji plebanalub nieposiadania przezen swi~cen kaplanskich, spoczywala