Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1494JERZY KLOCZOWSKI,.z reguly plac6wki niewielkie, kilkuosobowe, kt6rych gl6wne zadaniepolegalo na administrowaniu dobrami i sciqganiu pieni ~dzyna potrzeby zakonu gl6wnie w Ziemi sw. Tam zakony te zajmowalysi~ nie tylko, jak wskazywalaby ich nazwa, walkq zbrojnq, aleprowadzily rozleglq akcj~ opieki nad pielgrzymami, organizovvalyszpitale, transport itd. Zakon J 0 ann i t 6 \V istniejqcy do dzispod zmienionq nazwq Kawaler6w Maltanskich, powstal jako zakonszpitalniczy i prowadzH w XII-wiecznej Jerozolimie wielki szpitalb~dqcy \vzorem dla calego chrzescijanstwa. Na rzecz tegoz wlasnieszpitala ksiqz~ Henryk Sandomie1'ski stwo1'zyl w 1166 roku czytroch~ wczesniej pierwszq w Polsce fundacj~ joannickq z osrodkiemw Zagosciu w Wislickim. OlwIo 1187 r. osadzeni zostali Joanniciw Poznaniu. Ale g16wnymi osrodkami Joannit6w i w og6lnoscizakon6w rycerskich na ziemiach Polski staly si~ 5lqsk i Pomorze,gdzie w ciqgu drugiej polowy XII i XIII stulecia IJowstalo w sumiekilkanascie plac6wek joannickich zwanych komandoriami.T e m p I a r ius z e, zakon 0 wiele bardziej wylqcznie "rycerski"od Joannit6w, nie rozszerzyli si~ na ziemiach polskich w tymstopniu co Joannici. Pewne wiadomosci 0 ich przybyciu pochodzC\dopiero z pierwszych dziesiqtk6w lat XIII wieku. G16wnym terenem,na kt6rym utworzyli swe komandorie i gdzie otrzymali bogateuposazenie, stalo si~ Pomorze Zachodnie, a 'scislej biorCjc obszarynazwane p6zniej Nowq Marchiq, zaj~t e wkr6tce po polowie XIIlstulecia przez Brandenburgi~ . Nadto posiadali templariusze dobrai co najmniej dwie plac6wki na 5lqsku. Pr6by osadzenia zakonuw Malopolsc~, mi~dzy innymi w Lukowie, nie daly trwalych rezultat6w.W Gnieznie posiadali templariusze szpital. Po kasacie zakonuw poczqtkach XIV wieku dobra i plac6wki templariuszy na ziemiachpolskich przeszly w r~ce joannit6w.Plac6wki joannit6w i templal'iuszy mialy, jak wszystko na towskazuje, charakter cudzoziemski, od XIII wieku coraz bardziej wylqcznieniemiecki, co w dobie silnej ekspansji niemieckiej na ziemiepolskie posiadalo oczywiscie szczegolne znaczenie polityczne. Polskiegocharakteru nie mialy tez wzgl~dnie nie nabraly efemerycznew ostatecznych skutkach proby utworzenia do walki z Prusami ·w pierwszej polowie XIII w. odr~bnych zakonow jak Bracia Chrystusowizwiqzani z biskupem Chrystianem czy tez przerzuceni z HiszpaniiKalatrawensi. Wylqcznie niemiecki byl w zasadzie skladz a k 0 n u Na j s w i ~ t s z e j Mar yiP ann y, zwanego takzeniemieckim, kt6ry w oparciu 0 darowanq mu przez ksi~ci a mazowieckjegoKonrada Ziemi~ Chelminskq, rozpoczql od 1230 r. systematycznypodb6j Prus tworzqc na ifh gruzach wyjqtkowo zwartyi silny jak na stosunki sredniowieczne organizm panstwowy wewlasnych r~k:J.ch. W przeciwienstwie do joannit6w czy templariu­