Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

SLOWO WSTE;PNE 1401zagadnienie trwalego, cz~stokroc bardzo zywego do dzis wldaduzakon6w w kultury europejskiego krE:gu cywilizacyjnego,w tym takze i kultury polskiej. Nie Sq to badania latwe i grozqcZE:sto uproszczeniami bqdz to w sensie wyolbrzymiania znaczeniadzialainosci zakon6w bqdz tez negowania tejze. Dodajmytu od razu, ze zakonnicy z reguly nie prowadzili swej dzialalnosciz myslq 0 daniu jakiegos "trwalego wkIadu" w ludzkqkulturE:, lecz po prostu podejmowali szczegolnie pilne w ichoczach zadania spoleczne, bqdz tez probowali realizowacw swych srodowiskach taki rodzaj zycia, zwyczaje, sposobymodlenia siE: czy odzywiania itd., Jakie uwazali za szczegolniewskazane dla czIowieka-chrzescijanina. W nauce polskiej tradycyjnie,od kilku juz pokolen, koncentrowano si~ na dyskusjidotyczqcej przede wszystkim chyba roli cystersow we wczesnymsredniowieczu oraz jezuitow, a cZE:sciowo i pijaroww okresach pozniejszych. Przy zbytnim "wyabstrahowaniu"tychze zakonow z kontekstu caIej polskiej rzeczywistosci zbytIatwo na ogol przypisywano tym zakonom rolE: nadrzE:dnq;wystarczy tu przypomniec opinie 0 jezuitach jako sprawcachupadku Polski. Sqdzimy, iz dopiero historyczno-socjologicznaperspektywa stwarza najlepsze podstawy do realnego postawieniacaIej tej problematyki przede wszystkim w najbardziejtu waznej plaszczyznie historii zycia religijnego.Poznanie zycia srodowisk zakonnych pozwoli bowiem nietylko na zrozumienie wchodzqcych tu w grE: ludzi i swiata ichwartosci oraz odsloni dynamikE: zachodzqcych w tych srodowiskachzmian, ale w sposob zasadniczy ulatwic powinnow nastE:pnych etapach badan konkretne uchwycenie charakterui rozmiarow ich r6Znorodnej dzialalnosci i tworczosci.W naszym Zarysie poprzestajemy w zasadzie na zewnE:trznejmozna powiedziec, "liczbowej" historii zakonow w Polsce.Proba globalnego spojrzenia na to z.iawisko pozwolila jednakna znaczn;e bardziej precyzyjne wyroznienie wielkich 0~res6wwzrostu, stagnacji czy upadku, nie zawsze zresztq pokrywajqcychsiE: ze sobq w r6znych zakonach i typach zakonow.Szczegolnie wazne procesy wzrostu majq miejsce w skali krajowejw drugiej polowie XII i XIII wieku, nastE:pnie odschyIku XVI poprzez wiek XVII i cZE:sciowo nawet XVIII,i wreszcie w zupelnie juz innych warunkach od polowy wieku .XIX. Wiele danych wskazuje na bardzo donioslq, ogolniebiorqc, rolE: zakonow w caIoksztalcie ewolucji spoleczno-religi.inejkraju. Za moment szczegolnie wazny uznac wypada,zgodnie z tym co wyzej .iuz podnosiliSmy, zdolnosc do przyjmowanianowych form wzglE:dnie odnawiania starych, ktora