Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

DIECEZJE I PARAFIE W XIX I XX W.1611Swoisty charakter doshwnych materialow pozwala niejednokrotnieuchwycic r aczej ogolne pra widl:owosci, za s i~g zjawiskai jego rozmiary, niz konkretne, jednostkowe fakty. Stqd duzeznaczenie analizy statystycznej, ktorq w miar~ mozliwosci b~dziemys i ~ starali poslugiwac.-0­1. ORGANIZACJA TERYTORIALNA METROPOLII I D!ECEZJIPo dlugim okresie stabilizacji struktury terytorialnej metropoliii diecezji polskich rozpoczyna si~, w 70,-tych latach XVIII stulecia,trwajqca po dzis dzien epoka stosunkowo c z ~stych i powaznychjej przeksztalcen. Spowodowane Sq one przede wszystkim koniecznosciqdostosowania tej struktury do zmieniajqcych si~ granicpanstwowych. Jednoczesnie jednak, jak si~ zdaje, sytuacja ta bylawykorzystywana w celu usuni~cia razqcych dysproporcji cechujqcychsiec diecezjalnq Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Napotrzeb~ takich zmian wskazywano wielokrotnie juz w poprzednimokresie, nie dochodzilo jednak do ich realizacji.Lata 1772-1815 przynoszq wraz z kolejnymi rozbiorami orazpowstaniem, zmianq granic i upadkiem Ksi~stwa Warszawskiegoszereg zmian, ktorych zywot nie byl dlugi. Stopniowo jednakksztaltujq si~ zr~by tej organizacji terytorialnej, kt6ra w zasadniczychzarysach przetrwac miala, podobnie jak ustalone na KongresieWiedenskim kordony, cale stulecie, do pierwszej wojnyswiatowej.W roku 1784 Pius VI zatwierdza godnosc arcybiskupa mohylowskiegopoddajqc jego jurysdykcji katolikow zamieszkalych naterenach, kt6re w wyniku pierwszego rozbioru przypadly Rosji,oraz w calym imperium. W roku 1798 ustalona zostaje organizacjametropolii mohylowskiej obejmujqcej archidiece z j~ mohylowskqoraz diecezje: wilenskq, zmudzkq, lucko-zytomierskq, kamienieckqi minskq, razem 6 diecezji obejmujqcych, w teorii przynajmniej,teren calego imperium.Bulla Piusa VII z r. 1817 podniosla niedawno, bo w 1798 r.,powstalq diecezj~ warszawskq do godnosci metropolii, a bullaEx imposita nobis z r. 1818 ustalil;l, ze nale~ec do niej rna 8 diecezjiKr6lestwa Kongresowego; archidiecezja warszawska, kt6rejpasterzowi przypadal tytul Prymasa Polski, oraz diecezje: krakowska(wraz z terenem Wolnego Miasta Krakowa), kujawsko­-kaliska, plocka, lubelska, sandomierska, podlaska oraz augustowska(na miejsce niedawno utworzonej wigierskiej). Terytoriumtych diecezji pokrywalo si~ z terytorium 8 ' wojew6dztw, na ktore