Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1504JERZY KLOCZOWSKIziemie piastowskie Malopolski, Wielkopolski i Mazowsza. Juz pozaprowincjq polskq, na Slqsku, powstalo w XV wieku 12 dom6wfranciszkanskich obserwant6w, w Prusach zas - 6.Biorqc pod uwag~ terytorium Polski piastowskiej lqcznie z Pomorzem.i Prusami, na kt6rym stwierdzilismy istnienie okolo 75konwent6w zebraczych w 1300 roku, uzyskujemy w ciqgu XIVi XV wieku wzrost tej liczby 0 ponad 80 dom6w. Nastqpilo wi~cpodwojenie klasztor6w zebraczych, kt6re przekroczyly w sumieliczb~ 150 dom6w. W procesie tym, jak zauwazylismy, decydujqceznaczenie mial nie tyle wzgl~dnie maly przyrost liczby rozwini~tychjuz w XIII wieku zakonow, dominikanow i franciszkan6w ­w sumie nie wiele ponad 20 domow - ale rozrost swiezo przybylychgah:zi mendykanckich augustian6w, karmelitow i przedewszystkim franciszkanskich obserwant6w - bernardyn6w.Natomiast dominikanie i franciszkanie odegrali bardzo powaznqrol~ w ekspansji Kosciola katolickiego na obszarach ruskichKosciola prawoslawnego, wlqczonych w XIV wieku do panstwapolskiego, oraz na poganskich dawniej prawoslawno-ruskich ziemiachWielkiego Ksi~stwa Litewskiego, zlqczonych z Polskqswoistymi, zmieniajqcymi si~ zresztq w~zlami od 1385/6 roku.Ekspansja dominikanska poszla przede wszystkim w kierunku Rusi,.zwlaszcza Rusi Czerwonej. Powstalo tu lqcznie w XIV i XV wieku17 klasztorow dominikanskich. Na Litwie usadowili si~ dominikaniesilniej dopiero w poczqtkach XVI wieku tworzqc klasztor w Wilnie.Franciszkanie, z ktorych grona wyszedl pierwszy biskup wilenski,juz w pierwszych latach po unii stworzyli klasztorw Wilnie,a w nast~pnych dziesi~cioleciach pi~c dalszych klasztorow tworzqcychtak zwany wikariat litewski, mi~dzy innymi w Kownie,Drohiczynie 1 Pinsku. Na Rusi Czerwonej utworzyli franciszkanie7 klasztorow, wsrod nich we Lwowie i Przemyslu. Do tych 31 konwent6wdominikansko-franciszkanskich dochodzi jeszcze od drugiejpolowy XV wieku 7 bernardynskich, z Wilnem i Lwowem na czele.Prawie zupelnie natomiast nie mamy do czynienia przed XVII wiekiemz dzialalnosciq augustianow i karmelit6w na ziemiach litewsko-ruskich.Z kilku wchodzqcych tu w gr~ fundacji istotnychwqtpliwosci co do daty wzgl~dnie trwalosci dziela nie budzi erekcjakonwentu wilenskiego karmelit6w w POCZqtkClCh XVI wieku.Pod wzgl~dem organizacyjnym zakony zebracze, 0 wiele silniejod poprzednich formacji scentralizowane i poddane wladzy przelozonychgeneralnych rezydujqcych z reguly w Rzymie, dzielily si~na prowincje. Obierany przez przelozonych i przedstawicieli wszystkichkonwent6w prowincji jej przelozony wyposazony byl w duzqwladz~, ograniczonq jednak odpowiedzialnosciq zar6wno przedwladzami generalnymi jak i kapitulami prowincjonalnymi. Granice