Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1452EUGENIUSZ WISNIOWSKIkach mial mleJSCe podobny proces, na co zdajq si~ wskazywacspotykane w XV w. wypadki okreslania opola jako parafii. Z podobnymzjawiskiem okreslania terminem parochia jednostki terytorialnej,w oparciu 0 kt6rq powstala parafia, spotykamy si~ w roku1249 na Rugii. W tym wypadku jednak byl to kompleks majqtkowy.Z chwilq, kiedy do akcji fundacji kosciol6w wlqczylo si~ moznowladztwo,podstawq do ksztaltowania si~ terytorium parafialnegostaly si~ posiadlosci fundator6w. Bardzo wyraznie moznato wykazac od XIII w. poczCjwszy, dzi~ki obficiej naplywajqcymzr6dlom. Integrujqca rola kosciola Pilrafialnego i wielorakoscspelnianych przezen funkcji, nie tylko religijnych, sprawialy, zewieley wlasciciele byli zainteresowani w tym, by posiadlosci sweujqC takze w ramy organizacji parafialnej. Zjawisko formowaniasi~ sieci parafialnej w oparciu 0 kompleksy majqtkowe nie stanowilozadnej specyfiki stosunk6w polskich w okresie p6zniejszym,ale jest zjawiskiem powszechnie spotykanym w krajach 0 feudalnejstrukturze gospodarczo-spolecznej. Jest zas rzeczq wi~cej niz prawdopodobnq,ze w Polsce takze przed XIII w., w okresie niepodzielnegopanowania prywatnej wlasnooci na kosciolach, a wi~cw okresie integralnego zwiqzku kosciola z wlosciq, granice jejwyznaczaly w spos6b naturalny minimalny przynajmniej zasi~gjego dzialalnosci. Fakt, ze fundator jako prywatny wlasciciel kosciolaczul si~ upra\vniony do daleko si~gajqcej ingerencji w jegodochody pozwala .przypuszczac, ze byl on tez zainteresowanyw tym, by ludnosc jego wlosci ucz~szczala do jego kosciolai tu a nie gdzie indziej skladala swe ofiary. Znamiennq bowiemjest rzeCZq, ze miejscowosci, z kt6rych w XII i poczqtkach XIII w.biskupi przyznajq dziesi~cin~ instytucjom koscielnym fundowanymprzez moznych, jesli nie byly one wlasnosciq biskupa, z regulynalezaly do fundator6w. Takq sytuacj~ obserwujemy np. w Pacanowiew poczqtkach XII w., gdzie sposr6d 7 miejscowosci, ·z kt6rych biskup przekazal dziesi~cin~ tutejszemu kosciolowi,6, jesli nie wszystkie, stanowily wlasnosc Nagodzic6w, z kt6rychpochodzil fundator kosciola. Zjawiska tego rodzaju przemawiajCj zatym, ze zwiqzanie ludnosci wlosci ze znajdujqcym si~ w niejkosciolem lezalo w interesie fundatora. Stqd wi~c nie jest wykluczone,ze m6g1 on nawet zmuszac ludnosc zar6wno do ucz~szczaniado kosciola, jak i skladania na jego potrzeby odpowiednichdanin. W tym zwiClzku pierwotnych koscio16w z wlosciq moznadopatrywac sie: pewnych element6w przymusu parafialnego.Podsumowujqc powyzszy przeglCjd rozwoju sieci koscielnej w Polscew najwczesniejszym .okresie, stwierdzamy wi~c powstawaniekosciol6w po grodach od X w., w obr~bie wlosci moznych przy­