Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

ZAKONY W SREDNIOWIECZU1505prowincji bynajmniej nie pokrywaly sip, z granicami politycznymi,choc juz od XIII wieku wzajemny stosunek tych granic wywolywalcoraz to powazniejsze zatargi na tle polityczno-narodowosciowym.Na zlemiach historycznej Polski istotny problem od XIII wiekustanowila zwlaszcza silna i wielostronna ekspansja niemiecka,ktorej wyrazem byla mi~dzy innymi tendencja do lqczenia klasztorowpowstalych na tych ziemiach z prowincjami wschodnio-niemieckimi.Istotne znaczenie mialy takze silne we wszystkich zakonachzebraczych, w pewnych przynajmniej okresach czasu, zwiqzkiprowincjonalne z Czechami.Pierwsza z polskich prowincji zakonow zebraczych, mianowicieistniejqca od 1225 r. prowincja dominikaitska, obj~la w XIII wiekunie tylko terytorium odpowiadajqce prawie dokladnie dzisiejszymgranicom Polski - lqcznie zresztq z lezqcym dzis poza naszymigranicami obszarem Pomorza zaodrzaitskiego - ale takze Czechyi Morawy. Te ostatnie wyodr~bnily si~ z prowincji polskiej dopierow poczqtkach XIV wieku. Natomiast mimo tego, ze Slqsk wrazz Pomorzem i Prusami znalazly si~ w XIV wieku poza granicamiodnowionego paitstwa polskiego, granice zachodnie dominikaitskiejprowincji. polskiej nie ulegly w XIV-XVI w. zmianie. Efemerycznapr6ba utworzenia w latach 1415--17 z tych dzielnic odr~bnej prowincjiDolnych Niemiec nie dala rezultatu. Z naciskiem podnosiltez w XV wieku znakomity historyk Jan Dlugosz fakt przetrwaniaw granicach dominikaitskich dawnych, zachodnich granic polskichz czasow Chrobrego. Zarazem jednak wlqczano do prowincji polskiej- z wyjqtkiem przejsciowego okresu lat 1387-1456 ­klasztory powstale na ziemiach ruskich oraz Wilno.W zakonie franciszkaitskim prowincja czesko-polska obj~la poczqtkowoprawie calq Polsk~ historycznq; jedynie na PomorzuZachodnim usadowili si~ franciszkanie prowincji saskiej. Ale w drugiejpolowie XIII wieku silnie zniemczeni franciszkanie na SlqskuDolnym oraz w Prusach przylqczyli si~ do prowincji saskiej. Przyprowincji czesko-polskiej pozostaly jednak domy gorno-slqskie orazblisko zwiqzany z Czechami dom w Klodzku. W sumie w czterechtak zwanych kustodiach, na ktore dzielily si~ prowincje franciszkaitskie,nalezqcych do prowincji saskiej, a mianowicie pruskiej,szczeciitskiet, wroclawskiej i zlotoryjskiej powstalo w sredniowieczuokolo 30 klasztorow. Natomiast w kustodiach prowincji czesko­-polskiej, krakowskiej, gnieinieitskiej, gorno-slqskiej, ruskiej oraztak zwanym wikariacie litewskim znajdujemy u schylku XV wiekuokolo 35 klasztorow.Augustianie-eremici nalezeli do dwoch wielkich prowincji powstalychz dokonanego w 1299 r. podzialu prowincji niemieckiejna trzy. Tak wi~c Pomorze i Prusy zlqczone byly organizacyjnie