Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

ORGANIZACJA PARAFIALNA W SREDNIOWIECZU 1451klady ziemi wislickiej ichelminsldej, wr~cz g~sta formowalasi~ przez dluzszy okres czasu i zapewne juz w XI w. byla znacznieg~stsza, niz wskazywalyby na to lakoniczne i przypadkowewzmianki XI-XII-wiecznych hode!.o tym, ze siec parafialna podobnie jak w Malopolsce rozwijalasi~ rowniez w Wielkopolsce, zdaje si~ swiadczyc fakt, iz w diecezjipoznanskiej, z wyj'ltkiem wysuni~tego na wschod archidiakonatuczerskiego, do konca XIV w. dokonala si~ niemal calkowita jejstabilizacja. 0 ile w koncu XIV w. bylo tu 557 parafii, to w r. 1510bylo ich zaledwie 0 15 wi~cej, przy czym w jednym z archidiakonatow- Srem - w XV w. ilosc; parafii ·maleje: w XIV w. byloich 170, zas w r. 1510 - 167. W XV w . znaczny przyrost parafiirna miejsce jedynie w archidiakonacie czerskim w zwi'lzku z przeprowadzan'ltu kolonizacj'l pustkowi: ilosc parafii podnosi si~ ze102 w koncu XIV w do 140 w r. 1510. Ogolna liczba parafii w diecezjipoznanskiej w r. 1510 wynosila 712, byla wi~c mniej wi~cejzblizona do Iiczby parafii w diecezji krakowskiej ok. r. 1470. Obszarnatomiast diecezji poznanskiej byl znacznie mniejszy, wynosil tylkook. 59% obszaru diecezji krakowskiej (piecezja poznanska - ok.31810 km2, krakowska -ok. 54168 km2).W swietle tych spostrzezen wydaje si~, ze dokonane niedawnoszacunkowe obliczel1ie ogolnej ilosci parafii w Polsce w XII w.na 500, bazuj'lce na wspomnianych wyzej pracach sondazowychz terenu diecezji krakowskiej, jest zbyt niskie. Liczba 800-1000parafii wydaje sj~ bardziej prawdopodobna.Powstawanie kosciolow w grodach czyli osrodkach administracjipanstwowej ·oraz w obr~bie prywatnych wlosci kaze zastanowic si~nad zwi'lzkiem, jaki zachodzil mi~dzy danym olu~giem administracyjnymlub majqtkowym, a zasi~giem jurysdykcji kosciola.W wypadku kosciolow grodowych dawniejszy pogl'ld, jakobyolu~g grodowy wyzl1aczal zarazem granice jurysdykcji znajduj'lcegosi~ w nim kosciola, zakwestionowal szczegolnie Schmid, wysuwajqcprzyj~ty obecnie w literaturze pogl'ld, iz okr~g grodowy stanowiljedynie bardzo ogolne i Iuzne ramy dla dzialalnosci znajduj'lcegosi~ w nim kosciola. Opublikowane ostatnio badania St. Litaka nadsieci'l parafialnq w ziemi lukowskiej pokazaly bardzo wyraznie,iz scisly zwi'lzek mi~dzy okr~giem grodowym i okr~giem parafialnymbyl mozliwy. Badania te pozwolHy bowiem stwierdzic,ze pierwotna parafia lukowska obejmowala terytorium kasztelaniilukowskiej. Niejasno rysuje si~ w zrodlach problem nawi'lzywaniaformuj'lcej si~ organizacji parafialnej do okr~gow opolnyth.Jedynie w diecezji kamienskiej zjawisko to wyst~puje bardzo wyraznie.Z pozostalych ziem polskich brak tego rodzaju swiadectw,niemniej nie mozna wykluczac, ze takze tutaj w pewnych wypad­