Nr 137-138, listopad-grudzień 1965 - Znak

1510 JERZY KLOCZOWSKIKonczqc nasze rozwazania zwrocmy jeszcze uwag~ na rozmieszczeriiegeograficzne klasztor6w w Polsce na przelomie XVi XVI stulecia, w przeddzien Reformacji, kt6ra przyniosla w tejgeografii zmiany zasadnicze. Najog6lniej biorqc, uderza w tejgeografii i to juz od XII-XIII stulecia zdecydowana przewagaziem poludniowych historycznej Polski, Slqska i Malopolski, nadpasem srodkowym wielkopolsko-mazowieckim oraz pasem p61­nocnym, pomorsko-pruskim. Mozna smialo przyjqc, Z2 okolo polowyog6lnej liczby fundacji klasztornych na' historycznych ziemiachpolskich lqcznie z Prusami, ale bez ziem litewsko-ruskich, znalazlasi~ na obszarze diecezji wrodawskiej i krakowskiej. Dokladniewidac to np. u cysters6w czy w grupie zakon6w zebraczych. W tejostatniej grupie uderza nadto szczeg6lnie uprzywilejowana pozycjaSlqska, skupiajqcego trzeciq cz~sc og6lnej liczby klasztor6w nawyodr~bnionym przez nas obszarze. Wrodaw i Krak6w, majqcew swych murach i w ich poblizu po kilkanascie klasztor6w z setkamizakonnik6w i zakonnic, stanowiq tez g16wne osrodki zycia zakonnegodla kraj6w mi~dzy Karpatami i Sudetami a Baltykiem.W XIV/XV wieku ustala si~ na stulecia nowa granica zachodniapanstwa polskiego, odcinajqca od niego Slqsk, Ziemi~ Lubuskq jaki znacznq cz~sc Pomorza. W granicach Polski z 1466 r. znajdujesi~ jednak wi~kszosc klasztor6w powstalych w obr~bie historycznychziem polskich, kt6rych slad na przelomie XV i XVI wieku widocznyjest jeszcze dobrze w granicach polskiej prowincji dominikanskiej.J ednoczesnie od XIV wieku klasztory polskie, prawiewylqcznie zresztq zebracze, zwi~kszajq sw6j stan posiadania naziemiach litewsko-ruskich.Przemiany reformacyjne powodujq w XVI wieku zupelne zniszczeniezycia zakonnego na Pomorzu Zachodnim i w Prusach Ksiqz~cychoraz ograniczenie go do bardzo malych rozmiar6w naobszarze nalezqcych do Polski Prus Ki'6Ie"vskich i Warmii. Prowadziloto do jeszcze silniejszej przewagi pasa poludniowegQ, chocjednoczesnie Reforma protestancka podcina takze istotnie zyciezakonne na Slqsku. W tych warunkach w polowie XVI wieku zaznaczylasi~ szczeg6lna pozycja klasztor6w Malopolski i to nie tylkow skali historycznych ziem polskich oraz ziem litewsko-ruskich,ale w calej Europie srodkowej. Przypomnijmy bowiem, ze wojnyhusyckie zniszczyly w wielkim stopniu juz w XV wieku bujnypoprzednio rozw6j zycia zakonnego w Czechach, zas 'W pierwszejpolowie XVI w. najazdy tureckie i rozbi6r panstwa w~gierskiegomiaty ten sam skutek