Примењена лингвистика у част Ранку Бугарском - Језик у

JEZIK U UPOTREBI / LANGUAGE IN USE
2. Međunarodni dokumenti i kulturna prava manjina
U životu svake manjine kulturna prava imaju važnu ulogu, jer je kultura sastavni
deo identiteta pojedinca, pripadnika manjine i manjine kao celine, a istovremeno
i najprepoznatljiviji način izražavanja sopstvenog identiteta. Zato su za očuvanje
kulture i jezika nacionalnih manjina važne opšte odredbe o zaštiti opstanka,
očuvanja i razvoja nacionalnih ili etničkih, kulturnih i jezičkih manjina, kao i
posebne odredbe o zaštiti individualnih kulturnih i jezičkih prava. Međunarodni
okvir je od izuzetnog značaja kao institucionalni oslonac za očuvanje jezika i
identiteta za sve „raspršene, neteritorijalne“ manjine, to jest za one manjine koje
nemaju svoju matičnu zemlju kao političku zaštitnicu u naporima za očuvanje i
razvoj jezika i identiteta. Posmatrano iz istorijske perspektive, dugo su prevladavale
političke dimenzije zaštite nacionalnih manjina, a na međunardonom planu
najpre su formulisani načini za izbegavanje mogućih konflikata između država
zbog položaja manjina kao delova naroda koji žive u drugoj zemlji. Regulisanje
položaja „zaboravljenih, raspršenih“ manjina postalo je aktuelno tek krajem XX
veka, najpre kao sporedno pitanje manjinske zaštite; paradoksalno, ono danas
privlači sve veću pažnju kako politike tako i akademskih i naučnih krugova.
Kulturna prava manjina danas su široko prepoznata kao najznačajniji segment
etničkog identiteta. 4 Obuhvataju širok spektar prava, kao što su pravo na
izražavanje i negovanje jezika i kulture, razvoj sopstvenih institutucija, mogućnosti
održavanja kontakata pripadnika manjinskih grupa ili naroda sa kojima dele
etničke, kulturne i jezičke karakteristike, i negovanje kulture kao dela baštine
manjinske grupe i naroda. U širem smislu, kulturna prava obuhvataju celokupnu
sferu privatnog života, mogućnosti očuvanja tradicionalnog načina života i slobodno
ispoljavanje vere. Uprkos tom velikom značaju, odredbe o zaštiti kulturnih
i jezičkih prava manjina u smislu pozitivne zaštite u opštim obavezujućim dokumentima
međunarodnog prava formulisane su srazmerno skromno i uopšteno.
Kultura i jezik se u tim dokumentima spominju pre svega kao elementi identiteta
na osnovu kojih se zabranjuje svaka diskriminacija, kao jedno od opštevažećih
načela savremene zaštite prava čoveka. Pravo na očuvanje i izražavanje kulture
pripadnika manjina na univerzalnom planu sadrži član 27 Međunarodnog pakta o
građanskim i političkim pravima (1976), koji glasi:
U državama u kojima postoje etničke, verske ili jezičke manjine, lica koja pripadaju
takvim manjinama ne mogu se lišiti prava da, u zajednici s drugim članovima
svoje grupe, imaju svoj kulturni život, ispovedaju i ispoljavaju svoju veru i koriste
svoj jezik.
4
Detaljnije o modelu poštovanja kulturnih prava u teoriji i u političko-pravnom uređenju moderne
države videti: Divjak (2006).
139