Примењена лингвистика у част Ранку Бугарском - Језик у

JEZIK U UPOTREBI / LANGUAGE IN USE
poglavlju, s obzirom na vrstu odnosa prema vlastitom predmetu, po nekoliko merila
razvrstava svu množinu lingvističkih filoloških, filozofskih, antropoloških i
njima srodnih susednih naučnih pravaca, u proteklih deset ili dvanaest desetleća:
kao pretežno dijahronijski, istorijsko-filološki pravac rada na jeziku, kao pretežno
sinhronijski, filozofski i sociološko- psihološki pristup („u tradiciji Humbolta
i donekle de Sosira i Sapira“), kao empirističko-deskriptivističku struju (Blumfild
i dr.), te kao teorijsko-aksiomatsku struju (De Sosir, Trubeckoj, Hjelmslev,
Čomski, i dr.). Jasno je da bi se strukturalna i generativna lingvistika u ovakvoj
shemi mogle prepoznati u sva tri poslednja, dakle pretežno sinhronijski zasnovana
lingvistička stremljenja novijeg vremena, no nije sasvim jasno da li je ova
sistematizacija u saglasju s onom izloženom u prvom poglavlju knjige (56), već
komentarisanom u ovom prikazu (pitanje je, recimo, gde u predloženu shemu
smestiti sociolingvistička, psiholingvistička i srodna interdisciplinarna istraživanja).
U izlaganju ove vrste, razume se, odmah se neminovno pokrenu i toliko
aktuelne rasprave oko autonomije lingvitičke nauke, oko međudejstva centrifugalnih
i centripetalnih sila u lingvistici i susednim naukama, oko mogućnosti
integrisanja danas brojnih razdvojenih lingvističkih pristupa i u metodološkom i
u teorijskom pogledu, oko definisanja lingvistike kao nauke sa stanovišta uzusa
naučnosti uopšte, s tim u vezi oko hronološkog preciziranja stvarnog početka
naučne lingvistike, itd. Sledi koristan popis pitanja čije proučavanje ne može
mimoići savremena naučno shvaćena lingvistika (306). Poglavlje i knjigu autor
završava predlogom uslovne sistematizacije četiri glavna programa lingvističkih
istraživanja, koji se, retrospektivno, mogu primeniti i na prethodne epohe, a obuhvatali
bi i sve ranije i sve postojeće orijentacije u zahvatanju jezičke tematike:
deskriptivistički (jezička struktura kao formalni sistem), korespondentni (jezik i
mišljenje), sociokulturni (jezik i kontekst), projekcioni (konstruisanje formalnih
sistema kategorijalnih jezika), uvodeći za njih i novije alternativne oznake nauke
o jeziku tipa: lingvistički, psiholingvistički, sociolingvistički, logičko-lingvistički
– sve u svrhu „... objedinjavanja istorijski veoma udaljenih pristupa ako se oni
temelje na zajedničkim predstavama o ispravnom načinu bavljenja lingvistikom“
(309). I tako, pomerajući optiku sa predmeta na ciljeve, sa ciljeva na aspekte, sa
aspekata na programe lingvističkih istraživanja, te sa ovih na naučne hipoteze i
iz njih proisticale lingvističke teorije, Bugarski se polagano primiče mogućnosti
razmatranja koje privremeno naziva „sociologijom lingvistike“. Raspravljajući
na samom kraju o starosti discipline, Bugarski nam nudi alternativna rešenja:
„Idući po delovima, a imajući pri tome u vidu i razne druge pomenute mogućnosti,
kao i iznete metodološke rezerve, moglo bi se uslovno reći da filozofija jezika
počinje sa Platonom, deskriptivna gramatika sa Paninijem, normativna gramatika
evropskog tipa sa Dionizijem i Varonom, uporedno-istorijska lingvistika sa
377