Примењена лингвистика у част Ранку Бугарском - Језик у

JEZIK U UPOTREBI / LANGUAGE IN USE
ili više jasno prepoznatljivih graničnika među epohama. Završetak ovog poglavlja
upravo je tipičan primer kako Bugarski razmatranje jednog tematskog područja
istovremeno i rezimira i otvara (182-184).
Za poglavlje VI Vrednovanje jezičkih sistema karakteristično je očigledno
smisaono vezivanje za prethodna. Tu se s razlogom uvodi razgraničenje između
„spoljašnjeg“ ili „sociološkog“ i „unutrašnjeg“ ili „lingvističkog“ vrednovanja
jezičkih sistema. Diskusija koja sledi pokazuje vešto kretanje kroz problematiku
veoma suptilnih i naučno teško samerljivih raznorodnih pojava na relaciji
jezičko–nejezičko. Najviše prostora u ovom poglavlju posvećuje se kritičkom
razmatranju Jespersenovih pogleda o „usavršavanju jezičkih sistema“ i premoći
„progresivnih“ nad „regresivnim“ kretanjima u tom smislu u jezicima sveta, ka
„gramatičkom uprošćavanju“, a sa uvidom da nisu ni svi jezički sistemi ni svi
segmenti njihovih gramatičkih struktura podjednako „laki“ ili „teški“ u uslovima
usvajanja maternjeg ili učenja drugog jezika, itd. Celo poglavlje kao da je i nastalo
razvijanjem skice jedne studije o Jespersenu. Buduća razmatranja aktuelnih
pitanja u ovoj tematskoj oblasti biće, po Bugarskom, predmet „jedne obnovljene
antropologije i jedne nedavno konstituisane ali veoma vitalne sociolingvistike“
(209). Nije, međutim, jasno zašto autor u ovo poglavlje odlučnije ne uvršćuje u
međuvremenu (između dva izdanja ove knjige) nastajale i objavljivane vlastite
rezultate u oblasti tzv. „narodne lingvistike“, na disciplinarnoj granici između
antropološke lingvistike i sociolingvistike? (Jedno razumno objašnjenje za to
moglo bi se naći u pretpostavci da se ti nalazi u sintetičnom i razvijenom obliku
nameravaju publikovati u nekoj za to prikladnijoj prilici, kada pažnja ne bi bila,
kao ovde, naglašeno usmerena na „unutrašnje“, već na „spoljašnje“ vrednovanje
jezičkih sistema? 3 )
Inače poznat visok stepen sposobnosti da iz vlastitih i posuđenih zapažanja
i njihovih interpretacija izvodi jasne i dalekosežne generalizacije, autor ove knjige
verovatno najeksplicitnije i najskladnije dokazuje u sedmom poglavlju: VII
Metafore i modeli u lingvistici. U filozofiji nauke posredovanje metafora i modela
dobro su poznati mehanizmi građenja konstrukcija o naučnoj istini i njihove prezentacije
u ulozi metajezika naučnog mišljenja. Njihovo posredovanje u lingvistici,
međutim, nedovoljno je eksplicitno tumačeno u priručnicima posvećenim
istorijskom pregledanju lingvističkih opisa, metodologija i teorijskih uvida. Nakon
izlaganja osnovnih načela funkcionisanja toga posredovanja, sledi traganje
za lingvističkim metaforama preuzimanim iz biologije, fizike, hemije, građevinarstva,
geologije i dr. (npr.: genetska klasifikacija jezika, porodica jezika, grane,
stablo, čvorište, račvanje, srodstvo, poreklo, predak, koren, vrsta, rod, morfolo-
3 [I doista se srazmerno ubrzo, 1986. godine, pojavila upravo takva jedna knjiga Ranka Bugarskog:
Jezik u društvu (Bugarski 1986), sa obimnim poglavljem „V Narodna lingvistika“ (108-157).]
373