International Teacher Education Conference 2014 1

International Teacher Education Conference 2014
edilmiştir. Siber zorbalığa maruz kaldıklarında da öfke, üzüntü ve intikam duyguları yaşadıkları görülmüştür
(Yaman ve Peker, 2012).
İnsanoğlu içinde yaşadığı sosyal hayatta bireylerle kurduğu etkileşim içerisinde farklı duygular yaşamaktadır.
Duygular ise kişilerarası ilişkileri etkileyen önemli birer faktördürler. İnsan, kendisinde ve çevresinde olup
bitenleri bir yandan algılarken diğer yandan bunları değerlendirir ve anlamlandırır. Duygularda insanın en
önemli yönlendiricileridir. İşte insanoğlunun yaşadığı duygulardan en önemlileri ise utanç ve suçluluk
duygusudur.
Utanç ve suçluluk insanlarla olan ilişkilerimizde karşımızdaki kişiyi rahatsız edecek davranışlarda
bulunduğumuzda yaşanabilen iki duygudur. Bu duygular yoluyla rahatsız edici davranışlarımızı fark edebilir ve
düzeltme yoluna gidebiliriz (Barasch, 2000; Akt. Karataş, 2008). Budak (2005)’a göre suçluluk duygusu dinen,
kanunen ya da ahlaki yönden ayıplanan, yasaklanan değerleri, kuralları, töreleri çiğnediğimizde ortaya çıkan
düşüncenin yarattığı rahatsızlık ve pişmanlık duygusudur. Utanç duygusu ise bu değerler, kurallar ve töreleri
çiğneyen kişinin benliğini olumsuz değerlendirmesiyle ortaya çıkarak acı vermektedir. Suçluluk genellikle,
yapılan hata karşısında verilen yanıt; utanç ise kendini mutsuz hissetme ve hayal kırıklığına uğrama gibi
duygulardır (Barasch, 2000; Akt. Karataş, 2008).
Utanç, bir kişinin kusuruyla bağlantılı iken, suçluluk ise yapılan hata ile bağlantılıdır (Striblen, 2007). Suçluluk
davranış temelli iken, utanç duygusu daha çok kişinin kendi benliğiyle ilgilidir. “ben kötü bir şey yaptım”
ifadesinde; kişi “kötü bir şey” üzerine odaklanırsa suçluluk duygusu, “ben” üzerine odaklanırsa utanç duygusu
ortaya çıkabilmektedir (Silfver, 2007). Suçluluk duygusu daha kolay baş edilebilir bir olgu olduğu söylenebilir.
Çünkü doğru veya iyi şeyi yaparak ya da yanlış yapılmasına rağmen özür dileyerek suçluluk duygusu görece
giderilebilir. Ancak utanç, kişinin kendi benliğine yönelik hissettiği duygudur ve bu duyguyla baş edebilmesi
daha zordur (Wilson, 2001).
Sağlıklı boyutta gelişen suçluluk-utanç duygusunun büyüme, gelişme, olgunlaşma, bağışlama, değişme ve
yenilenme gibi olumlu sonuçları vardır (Sığrı vd., 2010). Bu iki duygunun hiç yaşanmamasının ya da gereğinden
fazla yaşanmasının sağlıklı bir durum olmadığı söylenebilir. Suçluluk ve utanç duygularının yoğun bir şekilde
yaşanmasının bireyi şiddete yöneltebileceği de belirtilmektedir. Kişi yaşadığı yoğun suçluluk ve utanç
duygusuyla baş etme yöntemi olarak şiddeti seçebilir. Bu durumda kişinin kendisine zarar vermesinin yanında
başkalarına da zarar verebileceği olasıdır (Gilligan, 2003; Akt. Sığrı vd., 2010).
Bu araştırmanın konusu araştırmacının ergenlerde görülen siber zorba ve mağdur yaşantılarının üzerinde hatayla
ilgili utanç/suçluluk ve intikam duygularının etkisini merak etmesi sonucu oluşmuştur. Bu araştırmadan elde
edilecek ipuçları siber zorbalığı önlemeyi amaçlayan araştırmacılara rehber olacaktır.
1.1. 'Amaç'
Ergenlerde görülen utanç/suçluluk ve intikam duyguları siber zorba/ mağdur yaşantılarını nasıl yordamaktadır?
2. YÖNTEM'
2.1. Araştırmanın'Modeli''
Bu araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Bu bağlamda araştırmada ortaöğretim öğrencilerinin siber
zorbalık, siber mağdur, utanç, suçluluk ve intikam duyguları arasındaki ilişki incelenmiştir. Korelasyonel
araştırma olarak da adlandırılan ilişkisel tarama modelinde “iki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkinin
herhangi bir şekilde bu değişkenlere müdahale edilmeden incelemesi” (Büyüköztürk, Kılıç-Çakmak, Akgün,
Karadeniz ve Demirel, 2008) söz konusudur. Korelasyon türü ilişki aramalarda değişkenlerin birlikte değişip
değişmedikleri, birlikte bir değişme varsa, bunun nasıl gerçekleştiği öğrenilmeye çalışılır.
2.2. Evren ve Örneklem
Bu araştırmanın evreni 2012–2013 eğitim öğretim yılında Bursa ili Yıldırım ve Nilüfer İlçelerinde ki 5 farklı (
Kız Meslek Lisesi, Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, Anadolu Lisesi, Genel Lise ve Anadolu Güzel Sanatlar
Lisesi) orta öğretim kurumunda toplam 9 orta öğretim kurumunda öğrenim gören öğrencilerdir. Araştırma
evreninin tamamına ulaşmak mümkün olmadığından örneklem alma yoluna gidilmiştir. Evreni daha iyi temsil
edeceği düşüncesiyle farklı sosyoekonomik çevrelerdeki okullardan “sistematik tesadüfi (katmanlı) örnekleme”
yoluyla 553 öğrenci araştırma örneklemine alınmıştır. Sistematik tesadüfi (katmanlı) örnekleme “bir evreni
oluşturan elemanları özelliklerine göre gruplandırarak homojen tabakalara ayırma, sonra da örnekleri bu
tabakalardan alma işlemidir” (Gökçe, 1988). Uygulama toplam 575 öğrenciye yapılmış, 12 öğrenci elenmiş,
1075