International Teacher Education Conference 2014 1

International Teacher Education Conference 2014
Zehra Kaplan a *
ª Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Aksaray Üniversitesi
Özet
Uygarlık tarihinin önemli bir kolu olan edebiyat tarihi, bir ulusun edebi alanda gelişim çizgisini o ulusun çağlar
boyunca meydana getirdiği edebî eserlerden ve bu eserlere hayat veren yazarlardan hareketle inceleyerek
kapsamlı bir yapı ortaya koyar. Yaratıcılarının kalemiyle ortaya konan edebi eserler, toplum yaşantısı, toplumun
kültürel değerleri, düşünsel ve duygusal konumu, birikimi gibi konularda aydınlatıcı oluşuyla tarihi belge ve
bellek niteliği kazanır. Edebiyat tarihi, yazar ya da eser odaklı bir kronolojik duruş sergileyebilir; üzerinde
durulması gereken nokta; yaşanmışlık ve kültürel birikim sonucu yazılan edebiyat tarihlerinin bilgi taşıyıcılığı
rolü yanında bilgi edinen konumda bulunan alıcılara-öğrencilere kazandırdığı değerler sistemidir. Değer eğitimi;
öğrencinin eğitime başladığı ilk andan itibaren gelişim sürecinde önemli işleve sahiptir. Ancak Türkiye'de
değerler eğitimi özellikle son zamanlarda ilgi görmeye başlamıştır. Edebiyat tarihi yazımı; okura kattığı
duyarlılık, kültürel farkındalık, sorumluluk, geçmişten ders çıkarma, kültürel aktarım, paylaşım, estetik zevk vb.
birçok konuda içten içe değer eğitimine katkıda bulunur. Bu çalışmada edebiyat tarihi aktarım yöntemlerinin
işlevselliği, değer eğitimine etkisi üzerinden kronolojik bir inceleme yapılacaktır.
Anahtar kelimeler. Edebiyat Tarihi, Değer Eğitimi, Biblioterapi, Geçmiş Farkındalığı, Sosyal Sorumluluk
Giriş
Avrupa’da 18. yüzyıldan itibaren ilk örnekleri görülmeye başlayan edebiyat tarihleri, Osmanlı’da bir asırdan
fazla bir gecikme ile ortaya çıkar. Kimi kaynaklarda bizdeki tezkireler, hal tercümeleri (biyografiler),
bibliyografyalar, antolojiler edebiyat tarihi kategorisinde değerlendirilmektedir. Polat, bu konuya ilişkin, “Klasik
edebiyatımız döneminde, şiire dayalı edebiyatımızın tarihçiliği şuara tezkireleriyle yapılıyordu. Durağan bir
toplum hayatı için birbirinden çok farklı olmayan bu eserler, kendi alanında yeterli kaynaklardı; çünkü şairleri
unutulmaktan kurtarmak gibi bugün için artık çok küçük görünen bir hedefe hizmet ediyorlardı. Fakat hem fert
hem kitle bazında ihtiyaçlarıyla, sıkıntılarıyla, çözüm öneri ve yollarıyla, eğitim ve kalkınma tercihleriyle bütün
yaşama şeklini, hedeflerini yeniden düzenleyen medeniyet değişikliği; kültür hayatını, ona bağlı olarak edebiyatı
ve dolayısıyla edebiyat tarihi ihtiyacını da farklı bir mecraya sürükledi” (Polat, 2012, s. 307) demektedir. Sözü
edilen çalışmalar elbette edebiyat tarihi için kaynak ve malzeme niteliği taşırlar ancak bunların hiçbiri edebiyat
tarihi tanımına uymaz. “Bütün edebî hareketleri ve dönemleri, yazarları, şairleri, dil ve üslup özelliklerini
açıklayan bilim dalı veya kitap, yazın tarihi” (Akalın vd., 2005, s. 600), “Bir milletin geçmişteki fikri ve hissi
hayatını göstermek itibariyle medeniyet tarihinin yani bir milletin umumi tarihinin parçası” (Köprülü, 1986, s.
4), “Edebi hadiselerin zaman çerçevesi içinde mütalaası” (Tarlan, 1981, s. 21), “Bir dile ait bütünüyle veya bir
dönemle sınırlı olarak edebi eserleri, şahsiyetleri ve edebiyat topluluklarını kronolojik ve sistematik şekilde
inceleyen, yorumlayan bir bilim dalı” (Okay, 2006, s. 9) biçimlerinde farklı yorumları yapılan edebiyat tarihi, en
geniş tanımıyla “Bir milletin edebiyatının asırlar boyunca gösterdiği seyir ve tekamülü tam olarak inceleyen;
edebi oluş ve cereyanları bir bütün olarak ele alıp onların siyasi, içtimai, ruhi ve fikri muhit ve şartlarla ilgi ve
münasebetlerini tayin ederek ve estetik değerini belirterek açıklayan bir ilimdir (Timurtaş, 1963). Tanpınar,
edebiyat tarihi anlayışını; “Edebiyat vakıalarını zaman çerçevesi içinde olduğu gibi sıralamak, birbiriyle olan
münasebetlerini ve dışarıdan gelen tesirleri tayin etmek, büyük zevk ve fikir cereyanlarını ayırmak, hulasa her
türlü vesikanın hakkını vererek bir devrin edebi çehresini tespite çalışmak, edebiyat tarihinden beklenen şeylerin
en kısa ifadesidir” (Tanpınar, 2010, s. 15) sözleriyle vermiştir. Agâh Sırrı Levend ise edebiyat tarihini, bir
ulusun çağlar boyunca meydana getirdiği edebî eserleri incelemesi nedeniyle, “uygarlık tarihinin önemli bir
kolu” (Levend, 1998, s. 3) saymıştır. Bu tanımlardan hareketle “Bir milletin tarih sahnesine çıkışından yaşanılan
döneme kadar meydana getirdiği edebi ürünlerini her türlü unsuruyla sistemli bir çerçevede ortaya koyan
edebiyat tarihine” (Çetin, 2012, s. 153) hal tercümesi ve tezkirelerin karşılık olamayacağı açıktır. Edebiyat
tarihleri çok daha geniş bir mahiyet taşımaktadır.
Edebiyat tarihi, bir ulusun başlangıcından günümüze kadar ürettiği edebi eserleri tarihsel gelişim çizgisi
içerisinde incelerken, o dönemlerin kültür ve sanat anlayışına, dil, giyim-kuşam, yemek, tarihi yapılar, dünya
E-mail address: zehra.bali@hotmail.com
363