International Teacher Education Conference 2014 1

International Teacher Education Conference 2014
görüşü ve oluşturdukları değerler sistemine yönelik bilgiler de sunar. Edebi eser, toplumsal ilişkiler ve bunların
arka planındaki fikir akımları, çağın kültür, medeniyet ve estetik anlayışı gibi edebiyat tarihi tarifinin içine giren
bu unsurlar, edebiyat tarihi öğretimi yoluyla öğrenci/okur en genel manada alıcılara çok sayıda değer kazandırır.
Bu noktada değer kavramı üzerinde durmak yerinde olacaktır: “Bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık,
birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli
oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ya da inançlar” (Özden, 1998, s. 167) şeklinde tarif
edilebilen değer kavramının esasını, “İnsani, ahlaki, kültürel, ruhsal, toplumsal ve evrensel boyutlarda oluşabilen
bu duyarlıkların özümsenmesi ve benimsenmesi süreci” (Yaman, 2012, s. 17) oluşturur. Beil’e göre değerler,
bireylerin hem kendileri hem de başkalarıyla ilgili davranışlarına yön vererek davranış kılavuzu görevi
yapmaktadır (Beil, 2003, s. 14). Sosyolojik açıdan değer, kişiye ve gruba yararlı, kişi ve grup için istenilir, kişi
veya grup tarafından beğenilen her şey olarak tanımlanabilir (Aydın, s. 39). Değerler davranışlarımıza rehberlik
yapar, eylemlerimizi, yargılarımızı, anlık hedeflerimizi daha üst hedeflere taşıyarak nasıl olmamız, nasıl
davranmamız gerektiğini bize bildirir (Doğan, 2004).
Edebiyat tarihi öğretimi, değer eğitimi yönünden dört önemli evrensel boyutu ortaya çıkarır. Bunlar;
a. Kültürel miras olarak edebiyat tarihi,
b. Ahlakî eğitim için edebiyat tarihi,
c. Günümüz dünyasını anlamak için edebiyat tarihi
d. Kişisel ve Bilişsel Beceri Kazandırılması İçin Edebiyat Tarihi
Kültürel Miras Olarak Edebiyat Tarihinin Değer Eğitimine Katkısı
Edebiyat tarihinin dayanağını oluşturan edebi eserler, bütün düşünce ve sanat ürünleri gibi, toplumun
hayatıyla ilgili olduğu ve ulusal kültürün izlerini taşıdığı için en önemli kültür miraslarıdır. Edebi eserler,
yazıldıkları döneme ışık tutmaları bakımından tarihi belge niteliği taşır ve bu çerçevede tarih biliminin
yararlandığı temel kaynaklar kapsamına girer. Edebi eserler, bir milletin duyuş, düşünüş ve hassasiyetlerini
gösteren birer ayna oldukları için son derece değerlidirler. Bu bağlamda bir milletin maddi ve manevi
gelişmelerini takip eden, edebi eserlerin katkısıyla temellendiren edebiyat tarihi, okur için adeta değerler
hazinesidir.
Milletlerin devamlılıklarını sağlayabilmeleri için kendilerini millet yapan kültürel değerlerini, türlü yollarla
genç nesillere aktarmaları gerekmektedir (Uyar, 2007, s. 2). Bu kültürel aktarımın en güzel örneğinin yazılmış
edebiyat tarihleri olduğu söylenebilir. Çünkü maddi ve manevi birikimle dolu olan edebiyat tarihlerinin öğretimi
sayesinde toplumların geçmişten güç alarak varlıklarını sağlıklı bir biçimde devam ettirebilmeleri sağlanır.
Buradan hareketle edebiyat tarihi öğretiminin kazandıracağı temel değerler; geçmiş bilinci, milli tavır, ilmi
aydınlanma ve kültürel farkındalıktır. Yazılı ve basılı edebiyat tarihleri insana kendi arka planını, kültürel
zenginliğini, düşünce yapısını, karakteristiklerini, edebi-sosyal-psikolojik altyapısını, özüne ilişkin değerli
bilgileri edinme imkânı verir.
Türk edebiyatı eskilik bakımından Avrupa edebiyatlarından daha öncesine giden, coğrafi bakımdan ise daha
büyük bir sahaya yayılan bir tarihe sahiptir. Bu bakımdan Orta Asya’dan başlayarak geniş bir sahada söz sahibi
olan Türk kültürü, inançları ve bunların zenginliğiyle ortaya çıkan Türk edebiyatının yazılı ve sözlü ürünleri,
büyük bir kültürel mirasa ışık tutar. Bu miras, binlerce yılın birikimi, insani değeri ve üslubuyla yüklüdür. Tüm
bunların taşıyıcısı olan Türk edebiyatı tarihi, hangi açıdan bakılırsa bakılsın son derece dinamik, kapsamlı ve
zengindir. Edebiyat tarihi öğretimiyle birlikte çok sayıda değer okur/alıcıya kazandırılır, alıcının edineceği temel
değerler; ortak kültürel birikim ve değerler skalasının farkında varmak, milli bilinç ve mahalli değerler
kavramını yakalamak olacaktır.
Osmanlı Devleti’nde tarihin ayrı bir tür olmaktan çok edebiyatın bir kolu olarak değerlendirildiği görülür. Bu
sebeple tarih ile edebiyatı birbirinden ayırmak kolay değildir. Tarihin yazılmasına kaynaklık eden destanlar,
gazâvâtnâmeler, menkıbeler, fütüvetnâmeler vb. tarihi bilgileri aktarmakla birlikte edebiyatın da temel
dayanaklarını oluştururlar. Bu metinler, yeni nesillere tarih bilgisini aktarırken bireylere millî kimlik
kazandırılmasında da önemli bir sorumluluğu üstlenir. “Milletler ancak tarihlerini bilmek suretiyle “millî şuur”a
sahip olurlar” (Kaplan, 1982, s. 64). Buna göre bireyde ve toplumda millî tarih şuurunun oluşmasına katkı sunan
en mühim unsurlar sanat eserleridir. Çünkü “tarihte iz bırakan olaylar, inanışlar, yaşayış biçimleri ve ilişkiler, ait
oldukları dönemin sanat eserlerine yansır. Resim ve heykel gibi plastik sanatlardan başka roman, hikâye, tiyatro
ve şiir gibi edebî ürünler, içinde tarihî vakaları, şahsiyetleri ve mekânları barındırabilen en güçlü yazılı sanat
eserlerini oluştururlar. Bunlar, her bakımdan okuyucusunu bilgilendirme ve ona bir aidiyet duygusunu
yaşatmaya hizmet eden metinlerdir” (Erol, 2012, s. 61-62).
Tezkirecilikten edebiyat tarihçiliğine kadarki uzun yolculukta çok sayıda yazar, eser, fikir ve edebiyat akımı
karşımıza çıkar. Edebiyat tarihi öğretimi sayesinde büyük çapta kültürel ve edebi birikim, yazar ve eser bilgisi
364