International Teacher Education Conference 2014 1

International Teacher Education Conference 2014
Bu aşama yamak için bir deneme süreci mahiyetindeydi. Çünkü ustası çırak adayının işyerindeki
tutum ve davranışını göz önüne alarak ya aynı iş yerinde devam etmesine yahut mizacı ve kapasitesine uygun
başka bir meslek dalında devam etmesine karar verirdi.
b. Çıraklık Aşaması: Çıraklık aşamasına geçen bir öğrencinin bu aşamada tamamlayacağı süre, icra
etmekte olduğu sanat ve mesleğe göre farklılıklar göstermekteydi. Örneğin bu süre bazı mesleklerde binbir gün
iken kuyumculuk mesleğinde süre yirmi yıla kadar çıkabiliyordu. (Güllülü, 1992: 129) Çırak ailevî durumu göz
önünde bulundurularak ihtiyaçlarına yetecek kadar bir para almaktaydı. (Anadol, 1991: 94)
Ustasının tüm emirlerini yerine getirmek suretiyle onun verdiği meslekî sırları ve gerekli bilgileri
öğrenen çırak, bu dönemi başarıyla tamamladıktan sonra yine ustasının teklifi ve usta meclisinin de onayıyla
kalfalığa terfi ettirilirdi. (Demir, 2000: 385)
c. Kalfalık Aşaması: Bütün mesleklerde üç sene süren bu aşamada kalfa meslekî eğitiminin yanı sıra
askerî eğitim de almaktaydı. Bunun içerisinde at binme, atıcılık, nişancılık, avcılık, binicilik gibi sportif ve askerî
faaliyetler vardı. (Anadol, 1991: 91& Ekinci, 2008: 154)
Kalfanın bu aşamada çırak yetiştirme hususuna dikkat etmesi gerekliydi. Nitekim kalfa, çıraklık
yetiştirme kabiliyeti dikkate alınarak ustalık aşamasına geçebiliyordu. Ayrıca iş yerindeki diğer kalfalarla da iyi
geçinmesi şarttı.
Tüm eğitimini başarıyla tamamlayan kalfa, usta olabilmesi için öncelikle bir sınava tabi tutulur, bu
imtihanı da geçerse her aşamanın sonunda olduğu gibi kendisi için düzenlenen bir tören ile ustalık makamını
elde ederdi.
d. Ustalık Aşaması: Kalfalık aşamasından sonra gelen ve meslekteki en üst mertebe olan ustalık
aşamasına geçmek için kalfanın, üç yıl hakkında bir şikayet olmadan, üzerine aldığı görevleri dikkatli bir şekilde
yerine getirmiş olması gerekiyordu. Ustalık aşamasına geçmek için bir kalfada sanatına bağlılık, müşterilere
karşı tutumu ve onlarla olan ilişkisi, yeni bir dükkân açıldığında bu dükkânı yönetebilme kabiliyeti gibi şartlar
aranmaktaydı. (Çağatay, 1974: 154) Ayrıca o güne kadar aldığı eğitim sonucu ahlak ve adab kurallarının
gerektirdiği şekilde bir iş ahlakını benimsemiş olması gerekmekteydi. Ancak böyle bir kişi ustalık aşamasına
geçebilir ve mesleğin sırrına erebilirdi.
Daha önce de bahsedildiği üzere, bir önceki dönemin eğitimini tamamlayıp bir sonraki aşamaya geçen
öğrenci için bu geçişlerde törenler yapılırdı. Törenler sırasında mecliste mesleğin erbabı uzmanlardan oluşan bir
heyet bulunur, bu heyet öğrencinin ortaya koymuş olduğu ürünlerden örnekler alarak inceler ve kalitesine kanaat
getirdikten sonra öğrencinin bir sonraki dereceye terfi ettirilmesine hükmederdi. Bu merasime "Şed Kuşanma
Töreni" denilirdi. (Demir, 2000: 385)
Her aşamanın sonunda o aşamaya münhasır olarak yapılan bu törenlerin de kendi içinde çeşitli
manalar içeren sembolik birtakım ritüelleri olurdu. En geniş ve önemli tören işe yamaklıkla başlayan öğrencinin
meslek hayatında yetkinliğe ulaştığı son aşama olan ustalığa geçerken yapılan törendi. Bu törende esnafın tüm
üstadları, memleketin müftüsü, kadısı da hazır bulunurdu. (Çağatay, 1974: 154)
Çeşitli merhalelerden oluşan tören tamamlandıktan sonra usta olan kişiye lonca sandığındaki bu iş için
ayrılan fondan bir dükkân açılırdı. Dükkân açılınca yeni olan ustanın bir ad alması gerekirdi. Bu isim de loncada
okunarak ustaya verilirdi.
Meslekî eğitimin öğrenciye usta tarafından verilen pratik ve iş başında yapılan kısmının yanı sıra talib,
ahî zaviyelerinde ahlakî ve manevî eğitim ile birlikte iş ve ticaret ahlakı ile ilgili bilgiler de öğrenmekteydi.
Eğitimin bu kısmı öğrencinin meslekte çalışma saatleri dışında ve meslekî çalışmasından ayrı olarak
gerçekleştiriliyordu.
Ahî teşkilatlarında ahîler öncelikle, teşkilata intisab etmiş olan kimselerin icra ettikleri sanatları
peygamberlere dayandırırlar ve her birinin o toplum için önemine işaret ederlerdi. Mesleklerin aslında birer
peygamber mesleği olduklarını vurgulayan ahîler bu şekilde hem toplumda o sanata itibar kazandırırlar hem de
olan ilgiyi artırırlardı. Örneğin, tarımı başlatan Hz. Adem çiftçilerin, Hz. İdris terzilerin, Hz Nuh gemici ve
marangozların, Bilal-i Habeşî müezzinlerin, Hz. Yunus balıkçıların, Hz. Davud demirci ve dokumacıların, Hz.
Muhammed de tüccarların piri sayılmaktaydı. (Anadol, 1991: 94) Böylesi bir telkinle sanatını icra eden talibte de
psikolojik bir tatmin meydana gelirdi. (Bayram, 1991: 149)
Ahî teşkilatlarındaki meslekî eğitim her bakımdan ince noktalara sahipti. Usta, öğrencisi olan kalfa
yahut çırağa dükkânlarını zamanında açıp kapatma, dürüst çalışma, üretimi artırma ve çırakları iyi yetiştirme gibi
iyi davranışların yanı sıra sahip olması gereken en önemli şeyler olan saygılı ve sabırlı olmayı öğretirdi. Bu
eğitim sürecinde özellikle saygı ve sabır konusunda birçok nokta dikkatimize sunulmaktadır. Örneğin çırak
ustası tarafından başka bir ustaya herhangi bir iş için gönderildiği zaman dükkânda çırağın girmesi için özel
terbiye kapısı denilen bir kapı bulunurdu. Çırak karşısındakinin de bir usta olduğunu unutmaz ve usta oluncaya
kadar dükkâna ön kapıdan değil arkada bulunan bu terbiye kapısından girerdi. (Anadol, 1991: 98)
Aynı şekilde esnaflığa giren gencin beceri sahibi olmadıkça ve ustası zamanının geldiğine
hükmetmedikçe yükselmesine ve dükkân açmasına imkân yoktu. (Turan, 1996: 39) Bu şekilde henüz yetişme
1086