International Teacher Education Conference 2014 1

International Teacher Education Conference 2014
Günümüz Klasik Türk Musikisi Öğretiminde Meşk Yöntemi: Samsun İli Örneği
Senem Arslan a *
ª Arş. Gör., Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi
Özet
Türk musikisinde meşk sistemi, hoca ve talebesinin, usta-çırak ilişkisi içerisinde birlikte çalışmaları suretiyle
sözlü ve sazlı eserler repertuarının asırlar boyu nesillere intikalini sağlamış bir eğitim ve öğretim metodudur. Bir
eserin, çalgının ve musiki icra tekniğinin, hocanın tarz ve üslubu ile öğrenilmesiyle o hocanın “tavrı”nın devam
etmesini sağlayan meşk yönteminde iki ana unsur bulunmaktadır. Bunlardan birisi defalarca tekrar ettirilmek
yoluyla eseri hafızaya nakşetmek, diğeri ise usul vurmaktır. 19. asrın ilk çeyreğine kadar Türk musikisi öğretimi
bu sisteme dayalı olarak uygulanmış, daha sonraları bazı sakıncalar içerdiği gerekçesiyle nota ile öğretime
geçilmiştir. Ancak geleneksel Türk musikisinin nüansları, üslup özellikleri notada gösterilemediğinden meşk
usulü tamamen terk edilememiştir. Belli ölçüde tekrar, taklit ve bilhassa usul vurma günümüze değin
kullanılagelmiştir. İşte bu şekilde nota destekli meşk yöntemini uygulayan meşkhanelerden biri Samsun’da
musikişinas Dr. Turgut Tokaç’ın muayenehanesidir. Bu çalışmada da Samsun örneği üzerinden bu meseleler
hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar kelimeler. Meşk, Türk musikisi, nota, meşkhane, Samsun
Bundan takriben bir buçuk asır öncesine kadar Klasik Türk musikisi, tarihi seyri itibarıyla sözlü gelenekle
kendini üreten, gelişerek varlığını devam ettiren bir sanat olarak var olmuştur (Behar, 2012, s.15). Geleneksel
Osmanlı kültürünün temel ayırt edici vasıflarından biri olan “sözlü aktarım/şifahilik”, musiki sanatında meşk
denilen yöntemi geliştirmiş bulunmaktadır (Güntekin, 2002).
“Yazı örneği”, “yazı alıştırması” anlamında Arapça bir kelime olan meşk; hüsn-i hat sanatında, bir hocanın,
talebesine taklit ederek öğrenmesi için verdiği ders ve örnekler hakkında kullanılmıştır (Behar, 2012, s.15; Serin,
2004, s.372). Ancak usta-çırak ilişkisi içerisinde yürütülmesi, taklit ve tekrar üzerine kurulu olması ve uzun bir
eğitim sürecini gerektirmesi gibi hat sanatının öğretimine ait önemli özellikleri aynıyla ihtiva ettiği için musiki
sanatının eğitim-öğretim metodu olarak da meşk terimi kullanılır olmuştur. Beş yüzyıllık Osmanlı/Türk musıkisi
öğretim geleneğinde meşk, bir yandan ses ve çalgı öğretimini ve icra tavırlarını şekillendirirken diğer yandan
sözlü ve sazlı eserler repertuarının nesiller boyu intikalini ve zamanla yenilenip değişmesini de sağlamıştır
(Behar, 2012, s.12).
Musikide bir sözlü eserin meşki şu şekilde yürütülür: Önce geçilecek eserin güftesi talebeye yazdırılır, doğru
telaffuzu ve manasının anlaşılması sağlanır. Eserin usûlü bellidir ve bu usûl birkaç kez vurulur. Öğrenci bu usûlü
sağ ve sol eliyle dizlerini kudüm farz ederek vurur. Sonra eser usûl vurularak hoca tarafından kısım kısım ve bir
bütün olarak öğrencinin hafızasına iyice ve eksiksiz yerleşinceye kadar defalarca okunur ve okutturulur. Bu ilk
meşkten sonra gelecek derse kadar öğrenciye eseri tekrar etmemesi tembih edilir ki, kendi başına ilave yapıp
besteyi bozmasını önlemek için bu uyarı gereklidir. İkinci derste –varsa şayet- yanlışlar ve tereddütler
giderilinceye kadar eser tekrar ettirilir ve meşk tamamlanır (Özcan, 2004, s.374).
Bu öğretim tarzında dikkat edilmesi gereken mühim noktalardan biri; hafızanın, ezbere almanın sisteme
egemenliği ve sözlü eserlerin güfte metinleri hariç tutulmak suretiyle meşk süresince yararlanılabilecek hiçbir
yazının bulunmayışıdır. Musikimizde beş asır boyunca eserler ancak ve ancak hafıza yoluyla kuşaktan kuşağa
aktarılmıştır. Öyle ki bir müzisyenin, sistem içerisinde yeteneğini göstermek zorunda olduğu ilk alan,
hafızasındaki eserlerin çokluğu nispetinde meşk ve aktarım zincirlerinde yer alabilmesi olmuştur. Bu yapı
içerisinde müzisyenin bestelerinin çokluğu ya da yorum yeteneği ise sonra gelmektedir (Behar, 1987, s.40).
Günümüzde bile artık yazının/notanın kullanılmasına rağmen ezberden yapılan bir musiki icrası daha muteber
görülür. Zira eserin hafızadan çalınması, besteye uygun yorum ve tavır zenginliğinin de iştirakini mümkün
kılmaktadır. Haddizatında yalnız musikide değil, Osmanlı/İslami gelenekte dini ilimleri bir üstaddan, onun dizi
dibinde hıfzederek almak önemli ve gereklidir.
E-mail address: sarslanka@gmail.com
746