International Teacher Education Conference 2014 1

International Teacher Education Conference 2014
okullarda eğitim yoluyla aktarılan değerler ve normları kastederek, “ince mesaj”lardan söz eder (Sander; 2000).
Söz konusu olan, Dreeben’in ifadesiyle, okullarda verilen politik eğitimin “örtük karakteri” ve okulların kurum
olarak, demokratik erdemler ve siyasi karar verme yetisi kazandırma konusundaki toplumsal işlevlerini nasıl
konumlandırdığıdır. Dreeben, Parson’un “Sosyal Sistem Olarak Sınıf” makalesine (Parson, 1959) atıfta
bulunarak, bağımsızlık, başarı, evrensellik ve uzmanlaşma gibi kavramları okullarda aktarılan temel normlar
olarak saptamıştır (Dreeben; 1980: 44). Böylece okul, bireyi aileden topluma geçişte çeşitli yetişkin rollerini
devralmaya hazırlarken, devletin demokrasi yaşamına da katılımını sağlamaktadır. Bireyler okulda davranış
ilkelerini ve sosyal normları edinmeyi ve bunlara göre davranış geliştirmeyi öğrenmektedirler. Giesecke,
değerlerin durup dururken ortaya çıkmadığını, her sosyal yapılanmanın kendine ait en önemli değerlerini,
kurallar koyarak koruduğunu söylerken değerler eğitiminin politik yönüne işaret etmektedir aslında (Giesecke,
2005:15). Bu durum, değerleri siyasi yönden güvence altına alan devlet için de geçerlidir; ancak, demokratik
devlet için bu noktada bir ikilem söz konusudur çünkü devlet, güvence altına almakla yükümlü olduğu değerleri
yaratamaz. Demokratik ilkelere dayanan bir değerler politikası, politik/sosyal tutum ve davranışlarla ilgili
kapsayıcı kurallar hakkında kamuoyunda yürüyen tartışmalar yoluyla şekillenen ve kabul gören bir değer
bilincine bağlıdır. İnsan hakları gibi temel hak ve özgürlükleri ifade eden değerlerin, devletin politik güvencesi
kapsamından çıkması halinde neler olabileceğini Giesecke, nasyonal sosyalist rejimi örnek göstererek
hatırlatmaktadır (Giesecke, 2005:15). Buradan yola çıkarak, siyasi boyutu hesaba katılmaksızın eğitimde
değerler ve kurallardan söz etmenin düşünülemeyeceğini söylemek mümkündür. Değerler eğitimi, aynı zamanda
siyasi bilinçlenmenin de önemli bir sacayağını oluşturmaktadır.
Öyleyse eğitim, yalnızca akılcı bilginin ve teknik becerinin geliştirildiği bir alan değil, aynı zamanda kültürel
değerlerin, ahlaki tutum ve davranışların aktarıldığı bir araç olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada
Brenzika, eğitimin ve eğitimin amaçlarının ne olduğunu herkesin bildiğini, ancak bu konularda herkesin aynı
görüşleri paylaşmadığını dile getirmektedir (Brenzika; 1993: 68). Eğitimin hem birey, hem de toplum için bu
kadar önemli bir işlevi yerine getirmesi, doğal olarak ona çeşitli ve birbirinden farklı ilgi, istek ve taleplerin
yöneltilmesine yol açmaktadır. Gelecek nesillerin kendi dünya görüşlerine ve amaçlarına uygun bir biçimde
yetişmesini arzulayan farklı topluluklar, eğitim sistemini etki altına almaya çalışmaktadır. Anne babalardan,
öğrencilere ve öğretmenlere; sanayi dernekleri ve meslek odalarından sendikalara ve siyasi partilere; dini
cemaatlerden devlet kurumlarına kadar birçok farklı toplumsal yapının eğitime ve eğitim reformuna dair kendi
görüş ve açıklamaları bulunmaktadır. Höhler bu durumu, kendi değer yargılarımızı diğer insanlar ve sistemler
için ölçüt olarak dayatma eğilimimize bağlamaktadır. “Değerler” dünyayı algılayışımız ve ona nüfuz etme
güdümüz için temel varoluşsal bir güç kaynağıdır. Höhler’e göre kendimizi toplum içerisinde
konumlandırmamız da değerlerle olanaklıdır (Höhler; 1994:116). Kültürün belkemiğini oluşturan değerler
sistemi, insanlar arası iletişimi sağlar ve aynı zamanda da keyfi uygulamalardan ve davranışlardan korur. Ayrıca
bir arada yaşayan ve üreten insanların tarihsel bilinçlerini güvence altına alır. Buradan hareketle, eğitimi
değerlerle ortak paydada buluşturan noktanın, aktarım sürecinin eğitim, bunu yerine getiren kurumun okullar
olduğu söylenebilir.
Lott’un da belirttiği gibi, okullar topluma ait kurumlardır (Lott, 1996: 5). Bernfeld’in tezine göre de okullar –
kurum olarak- eğitirler (Bernfeld; 1973:28). O halde, toplumsal yaşamı belirleyen koşullar, okullar için de
geçerlidir; daha açık bir ifadeyle toplumsal koşullar okulları belirler. Okullar, devletin, toplumun, anne babaların
ve öğrencilerin çeşitli beklenti ve taleplerini karşılamaya yönelik bir işlevi yerine getiren araçlardır. Rekus,
toplumun öğrencilere dayattığı bu beklentilerin, toplumsal yaşamın sürekliliği ile ilgili olduğunu; bunun için de
belirli ölçüde bilgi ve beceri, farkındalık ve anlayış, değerlere bağlılık ve davranış geliştirme gibi tutumların
gerekli olduğunu belirtmektedir (Rekus, 1993: S.27). Öyleyse okulun, öğrencileri topluma uyumlu hale getirmek
gibi bir işlevi yerine getirdiği söylenebilir. Bu da ancak, toplumun istediği davranış biçimlerinin öğretilmesi ile
olanaklıdır. Bu davranış biçimleri arasında Lott, dürüstlük, çalışkanlık, tutumluluk, uysallık, diğer insanlara
karşı sorumluluk ve saygı, devlete karşı bağlılık ve sadakat gibi özellikleri saymaktadır (Lott, 1996: 106).
Buradan yola çıkarak, eğitimin birçok insanın algısında, diğer insanların ahlaki ilkelere, geleneksel ve manevi
değerlere, bağlayıcı kurallara karşı geliştirdikleri tutum ve davranışların tümünü çağrıştırdığını söyleyebiliriz.
Giesecke, okulların değerler eğitimine ve öğrencilerde oluşması istenen değerlerin aktarımına ne ölçüde katkı
koyabileceği sorusuna üç açıdan yaklaşmıştır (Giesecke; 2004:236):
1. Çocuklarda ve gençlerde değerler oluşumu birçok farklı kaynaktan beslenmektedir. Öğretmenler, bu
kaynağın yalnızca bir bölümüne ve düşük bir etkide bulunabilirler, büyük bir bölümü öğrencilerin yaşlarından
kaynaklanan tercihlerden ve modanın yönelimlerinden oluşmaktadır. Bu sürece, kitle iletişim araçları da dahil,
çocukların hareket alanını oluşturan bütün sosyal alanlar katılmaktadır. Değerlerin oluşumu, toplumsallaşma
98