International Teacher Education Conference 2014 1

International Teacher Education Conference 2014
düzeni benimsenerek meşk sistemi içerisine kaynaştırılmıştır. İfadeden anlaşılacağı üzere meşk usûlü tamamen
ortadan kaldırılmadan, nota yalnızca takviye edilmiştir. Zira sistemi eleştirenlerin kendileri dahi temelde bu
usûlün devam etmesi gerektiğini kabul etmekte ve istemektedirler (Behar, 2012, s.182). Çünkü musiki, tabiatı
icabı bir kulak işidir, nağmeleri bütün nüanslarıyla işitmek, dinlemek lazımdır. Nota yazısı ise eserin tüm
inceliklerini barındıramayacağı için yalnızca yardımcı bir unsur olabilir. Fakat asla eserin kendisi değildir
(Behar, 2012, ss.118-119). İşte bu anlayıştan hareketle bazı musiki ustaları, notadan faydalanmaya başlamakla
birlikte günümüze kadar meşk sistemini kısmen de olsa öğretimde uygulaya gelmişlerdir (Özcan, 2004, s.374).
Bu üstadlardan biri de çalışmamda konu edindiğim Dr. Turgut Tokaç’tır (d. 24 Nisan 1942, Çakmak, Ünye). Dr.
Turgut Tokaç, musiki öğretiminde geleneksel meşk ile notalı yeni öğretim yöntemi arasında orta yolu
benimsemiş bir müzisyendir.
Emekli albay hekim olan Turgut Tokaç, Samsun şehrinin tanınmış Klasik Türk musikisi hocası, neyzen ve
bestekârıdır. Dr. Tokaç, İstanbul'daki eğitim hayatı esnasında emekli yarbay, eczacı ve İstanbul Yüksek İslam
Enstitüsü dini musiki hocası, neyzen, bestekâr, Halil Can başta olmak üzere, dönemin önde gelen müzisyenleri
ile tanışmış, özellikle hocası Halil Can'dan ney ve musiki nazariyatı konusunda çokça faydalanmıştır. Kendisi
de, fakülteden mezuniyetinden sonra doktor olarak Anadolu’yu dolaşmaya başlayınca, her gittiği yerde yüzlerce
musikiye bağlı kişiler yetiştirmiştir. Yine görevi icabı gittiği Samsun’da ise uzun süre kalıp yerleşen Dr. Tokaç,
bu şehri Türkiye çapında Klasik Türk musikisi alanında önemli merkezlerden biri konumuna getirmede çok
önemli katkılarda bulunmuştur.
Dr. Tokaç, Samsun’da hem Belediye Konservatuarı'nda hem de kendi özel muayenehanesinde özellikle ney
meşklerini 1977’den beri sürdürmüştür. Ayrıca 1985-1995 yılları arasında on yıl süreyle Ondokuz Mayıs
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde, rektörlüğün isteği ve valiliğin tasvibiyle din musikisi eğitimi vermek üzere
öğretim görevlisi olarak çalışmıştır (SD Dergi, 2009). Ancak bu resmî eğitim kurumları haricinde kesintisiz
olarak musiki eğitim ve öğretimini uyguladığı tek mekan, onun özel muayenehanesidir. Bu sebeple
muayenehanesinin bir bölümünü tamamen musikiye hasrederek bir meşkhane şeklinde düzenlemiştir.
Meşkhanesinde, Türk musikisine dair çok sayıda dergi, kitap, ses kayıtları, nota arşivi, çoğu kendi yapımı
neyler, usûl/ritm aletleri (kudüm, bendir, daire, zil gibi), başka klasik Türk musikisi sazları ve diğer birçok şey
bulunmaktadır. Dr. Tokaç, bu muayenehanede hastası geldiğinde ayrı bir muayene odasında onun tedavisiyle
ilgilenmekte, diğer zamanlarda ise musikiyle meşgul olup, öğrencilerine meşk vermektedir. Bu şekilde bir
muayenehanenin ya da herhangi bir mekanın aynı zamanda meşk için de kullanılması, Osmanlı dönemindeki
uygulamada da mevcuttur. O dönemde musiki öğretimi saray, ev, konak, cami, tekke, kahvehane gibi
mekanlarda yapılmaktadır. Bu mekanlar haricinde musiki meşkine ait hususi mekanların olmaması ise şöyle
açıklanabilir: Osmanlı kentlerinde musikişinasların büyük çoğunluğu, musiki konusunda bir meslek erbabı değil,
bir uzman niteliği taşımışlardır. Asıl meslekleri ya da geçim kaynakları başka olmuştur. Mesela bir musikişinas
aslında bir hekim, şeyhülislam veya tarikat ehli, taşçı, çömlekçi yahut bir padişahtır. Bugünkü gibi
konservatuarlar, korolar vb. kurumlar olmadığından sadece musikiyle uğraşıp geçimini musikiyle sağlayan
icracı, hoca ve besteciler ise azınlık olarak kalmıştır (Behar, 2012, ss.66-67). Böyle olunca da bir musiki meşki
için kullanılan mekan, neyzen Dr. Tokaç’ın muayenehanesi örneğinde olduğu gibi hocanın mesleğine göre cami,
tekke, ev, saray vb. yerler olmuştur.
Bu duruma paralel olarak dönemin musikişinası, geçim sıkıntısı gibi istisnaî haller dışında, musiki meşki için
hiçbir maddî ücret de kabul etmemiştir. Zira meşk vermek sanatın zekatından sayılmıştır. Hatta bazı çalgıların –
bilhassa ney’in- meşkinde maddî çıkar beklentisi özellikle ayıp ve edebe aykırı görülmüştür (Behar, 2012, ss.69-
71). Bu anlayışa neyzenler arasında bugün dahi rastlamak mümkündür ki Dr. Tokaç bu neyzenlerden bir
tanesidir. Kendisi de bu âdet ve gelenek üzere musiki eğitimi almış olan neyzen Dr. Tokaç, muayenehanesine
gelen hiçbir öğrenciden ücret kabul etmemektedir. Onun öğrencilerden tek beklentisi, emeklerin zayi olmaması
adına sabırla, gayretle istikrarlı bir çalışmadır. Zira musiki yetenekle ilgili olsa bile devamlı çaba göstermeyi de
gerektiren bir sanattır. Hele ki enstrüman öğrencisi için daha fazla ilgi ve alaka söz konusudur. Çünkü daha önce
de bahsedildiği gibi herhangi bir sözlü ya da sazlı esere başlayabilmesi için öğrencinin, enstrümanını belli
oranda çalabilmesi gerekir. Bu kıvama da ancak onunla sürekli meşgul olarak gelebilir. Özellikle enstrümanın
tekniğini kavrama döneminde gereken ihtimam ve özen gösterilmeyip, çalışmaya uzun aralar verildiğinde ise,
genellikle musiki hocalarının tabiriyle sazın küsmesi durumuyla karşılaşılır. Bu da enstrümanda/sazda ulaşılan
aşamayı kaybetmek, gerilemek ve dolayısıyla ilerleme yönünde gereksiz zaman kaybı demektir.
Meşk usûlünde hocalar meşke kabul edecekleri öğrencilerde musiki kabiliyeti yanında, sabır, istek, istikrar,
saygı, tevazu, sadakat vb. nitelikler de aramışlardır. Usta-çırak ilişkisi içerisinde ilerleyecek olan zorlu, uzun bir
meşk süreci için bu özellikleri taşıyor olmak önemlidir. Mesela bazı eserleri geçmek bazen haftalar hatta aylar
alabilecektir ve bu esnada öğrencinin, hocasının sözünden çıkmadan derslere devam edebilmesi beklenmektedir.
Geçmişte bazı hocaların uzun uğraşlara rağmen musiki kabiliyeti veya bu gibi niteliklerin eksikliğinden ötürü
pek fazla ilerleme kaydedemeyen öğrencilerin meşkine son verdikleri bilinmektedir (Behar, 2012, ss.58-59).
748