II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Bildiriler

1. GİRİŞ
Mobbing, Latince’de kararsız kalabalık, şiddete yönelmiş topluluk anlamında olan “mobile vulgus”
sözcüğünden türetilmiştir. İngilizce’de ise “mob” fiili, bir yerde toplanmak, saldırmak ve rahatsız etmek
anlamındadır. Türkçe’de mobbing, duygusal linç, psikolojik terör, işyerinde zorbalık, psikolojik
taciz, duygusal taciz, duygusal saldırı, yıldırma, vb. şeklinde tanımlanmaktadır (Bağ, 2004: 82; Çobanoğlu,
2005: 19; Davenport, Distler, Pursell, 2003: 15; Leymann 1990: 119; Uludağlı ve Uçanok,
2005: 78).
Mobbing ile ilgili çalışmalar incelendiğinde, ilk çalışma 1960’larda Lorenz’ın hayvanların kendi aralarında
veya sürü dışı bir yabancıya karşı uyguladıkları taciz davranışları üstünedir. Daha sonra Heinemann
öğrenciler arasında görülen zorbalık ve taciz olaylarını ele almış, 1972’de Çocuklar Arasında
Grup Şiddeti adlı kitap yazmıştır. 1980’li yıllarda Leymann İşveç, Almanya da yaptığı araştırmalar
sonucunda taciz ve yıldırma olaylarının iş dünyasında geniş boyutta yer aldığını ortaya koymuştur.
Leymann’ın çalışmaları ışığında dünyanın pek çok yerinde İrlanda, İşveç, Finlandiya, Avusturya,
Macaristan, İtalya ve Fransa da konu ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. A.B.D.’de Brodsky, Taciz Edilmiş
Çalışan adlı bir kitap yazmıştır. Brodsky’e göre taciz “başkalarını yıpratmak, eziyet etmek, engellemek
ve tepki almak” amacıyla tekrar edilen ve sürekli yapılan, muhatabı kışkırtan, baskı yapan,
korkutan, yıldıran ya da rahatını kaçıran davranışlarda bulunmaktır. Leyman ise mobbingi, bir veya
birkaç kişi tarafından diğer bir kişiye yönelik olarak, düşmanca ve ahlak dışı yöntemlerle sistematik
bir biçimde uygulanan psikolojik terör olarak tanımlamıştır. 1996’da da İngiliz yazar Field, “Bully in
Sight” adlı eserinde mobbing/zorbalığı, “bir kişinin kurbanın kendine güvenine ve öz saygısına sürekli
ve acımasız biçimde saldırması olarak tanımlamıştır (Çobanoğlu, 2005: 19; Davenport, Distler, Pursell,
2003: 5; Leymann, 1990: 119-120).
Mobbing duygusal bir saldırıdır. Hedefi ise bir işyerindeki kişi ve kişiler üzerindeki sistematik baskı
yaratarak, ahlak dışı yaklaşımlarla performanslarını ve dayanma güçlerini yok ederek, işten ayrılmaya
zorlamaktır. İş yeri mobbingi, bir insanı çalıştığı kurumdan ayrılmaya zorlamak amacı ile yersiz suçlamalar,
aşağılamalar, genel tacizler şeklinde baskı unsurlarını art niyetli ve sistemli olarak uygulamaktır.
Mağdur, iş yaşamından dışlamak amacıyla psikolojik taciz, kötü davranış, uygun olmayan görev
ve adaletsiz maaş yöntemiyle de yıldırılabilir. Mobbing, genelde üst düzey yönetim kadrosu tarafından
uygulandığı gibi, aynı düzeydeki akranlar, astlar ya da bir grup tarafından da uygulanabilir. Araştırmalar
mobbing mağdurlarının çoğunluğunun otuzlu yaşlarda, iyi eğitimli, hatta yüksek lisans, doktora
gibi derecelere sahip bireyler olduğunu göstermektedir. Ayrıca, mağdurların duygusal zekâları yüksek,
üretkenlik, dürüstlük, merhamet ve adalet hisleri gelişmiş kişiler olduğu da belirlenmiştir. Parlak ve
etkileyici bir eğitim geçmişine sahiptirler. Kurumun basamaklarını tırmanma sürecinde gelecek vaat
eden bu kişiler, rakipleri ya da gelişime ve yeniliğe açık olmayan üst yönetimler için tehdit ve saf dışı
bırakılması gereken bir rakip olarak görülmektedirler. Oysa mobbing mağdurları, işlerini seven, işle
bütünleşen, örgütün hedeflerine, saygınlığına inanan ve yürekten katkıda bulunan kimselerdir (Bağ,
2004: 85; Çobanoğlu, 2005: 21-23; Davenport, Distler, Pursell, 2003: 15-16).
Mobbing sosyal bir olgudur. Bir kurumda mobbing yapan, mobbingi teşvik eden, mobbinge göz yuman
ve mobbing kurbanı/mağduru kimseler vardır. Kurumdaki kişiler bu iki gruptan birisine, tacizciye
ya da kurbana destek çıkarak mobbing sürecine dâhil olmaktadırlar. Mobbinge uğrayan kişinin tipik
tepkisi toplumdan izole olmaktır. Çünkü kendisine ne olduğunu, nasıl olduğunu ve niçin olduğunu
anlayamamaktadır. Yaşanan çatışmaları ailesine ve topluma da taşımaktadır (Bağ, 2004: 81; Çobanoğlu,
2005: 23; Davenport, Distler, Pursell, 2003: 94-95).
144