II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Bildiriler

Günümüzde modern anlamda sosyal güvenlik kavramının karşılamayı amaçladığı risklerin çoğu sağlıkla
ilgilidir. Hastalık, iş kazaları, iş göremezlik, analık ve yaşlılık hallerinde yapılan ödemeler bu
risklere ve alınan önlemlere örnek olarak verilebilir. Sosyal güvenlik politikaları çerçevesinde sağlıkla
ilgili sağlanan minimum düzeydeki hizmetler bireye yönelik koruyucu ve tedavi edici tıbbi bakim hizmetleri
üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bunun kapsamında ise; yataklı ve ayakta bakım hizmeti sunan sağlık
hizmet üretim birimlerindeki uzmanların sunduğu bakım, temel ilaçların sağlanması, doğum hizmetlerinin
sunumu, gibi hizmetler yer almaktadır.
Söz konusu bu hizmetlerin organize edilmesi, sunumu ve yapısı her ülkenin sahip olduğu politik
yapı, demografik özellikler, gelişmişlik düzeyi, nüfus artış hızı ve bileşimi, doğum oranlan ve ortalama
hayat beklentileri gibi faktörlerden etkilenmekte, dolayısıyla da bu unsurlar finansman yöntemlerini
şekillendirmektedir (Aktan ve Işık; 2006).
3. TARİHSEL SÜREÇTE SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMLERİNİN OLUŞUMUNU
BELİRLEYEN TEMEL FAKTÖRLER VE BAŞLICA SOSYAL GÜVENLİK MODELLERİ
3.1. Oluşumu Belirleyen Temel Faktörler
Bilindiği üzere, risk ya da tehlikelere karşı geleneksel koruma mekanizmalarının yetersiz kalması nedeniyle,
zorunlu sosyal sigorta tekniğine dayalı ilk sosyal güvenlik sisteminin esasları Almanya’da
1880’li yıllarda Bismarck tarafından ortaya konulmuştur. Sosyal güvenliğin tarihsel oluşum sürecinde
ikinci önemli aşamayı, A.B.D.’de Başkan Roosevelt tarafından yürürlüğe konulan 1935 tarihli Sosyal
Güvenlik Yasası oluşturmaktadır. Üçüncü aşamayı ise, sosyal güvenlik düşüncesinde çağdaş anlamda
yenileşmenin öncüsü olarak kabul edilen Beveridge ve 1942 tarihli ünlü Raporu temsil etmektedir.
Bismarck, sanayileşme sürecindeki Almanya’da, kentlerde sefalet içinde yaşayan ve 1877’deki ağır
ekonomik bunalım nedeniyle yaşam koşulları daha da ağırlaşan işçi sınıfına güvence sağlamak amacıyla
ilk sosyal sigorta sistemini oluşturmuştur. Başkan Roosevelt, 1929 Dünya ekonomik bunalımının
Amerikan ekonomisinde açtığı derin sarsıntı sonucu, işsizliğin ürkütücü boyutlar kazanması üzerine,
devletin ekonomik ve sosyal alana müdahalesini engelleyen ve kutsal sayılan “ekonomik liberalizm”
ilkesini terk ederek, o güne kadar egemen olan “Jandarma Devlet” anlayışı yerine “Refah Devleti”
(Welfare State) anlayışını benimsemiştir. Beveridge, anılan Raporda, “yoksulluğun çağdaş bir toplumun
yüz karası “ olduğunu vurgulayarak, geniş kapsamlı bir sosyal güvenlik sistemi ile toplumun
yoksulluk sorununu çözümleyebileceğini ifade etmiş ve sistemin yaslanacağı temel ilkeleri belirlemiştir.
Ülkemizde de bu tarihsel sürecin bir yansıması olarak, 1936 tarihli İş Yasası, sosyal sigortaların temel
ilkelerini pozitif düzenlemeye kavuşturmuştur (Güzel, 2005).
Çok kısa olarak sunulan bu tarihsel perspektif, sosyal güvenlik sistemlerinin oluşumunu belirleyen
faktörleri ve bu bağlamda devletin işlevlerini de açık biçimde gözler önüne sermektedir (Güzel, 2004).
3.2. Oluşum Sürecinde Sosyal Güvenlik Modelleri
Dünyadaki sosyal güvenlik modelleri incelendiğinde, tarihsel gelişim sürecinde birbirinden farklı başlıca
iki modelin ortaya çıktığını ve uygulandığını görmekteyiz: İlki, ulusal ya da üniversal sosyal güvenlik
modelidir; İkincisi ise, mesleki faaliyet ölçütüne dayalı sosyal sigorta modelidir. Her iki modelin
unsurlarını içeren karma sosyal güvenlik modeli de bazı ülkelerde uygulanmaktadır. Ulusal ya
da üniversal model, 1942 tarihli Beveridge Raporuna dayanır. Sistemin finansmanı, ulusal bütçeden
karşılanır. Bu modelde, Yönetimde birlik ve sosyal güvenlik yardımları açısından teklik ilkesi esastır.
612