II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Bildiriler

1. GİRİŞ
Hasta hakları sağlık hizmeti alan kişilerin sağlık kurumları ve sağlık personeli karşısındaki haklarını
tarif eden bir kavramdır. Bu haklar; sağlık hizmetlerinden yararlanma gereksinimi olan fertlerin sırf
insan olmaları nedeniyle sahip bulundukları hakları kapsamakta ve gerek ulusal gerekse uluslar arası
anlaşmalarla teminat altına alınmışlardır (Teke ve Diğerleri, 2007: 259). Hasta hakları konusuna teorik
olarak değişik açılardan yaklaşmak mümkündür. Genel anlamda, en çok karşılaşılan yaklaşım biçimi
kişiye saygı, iyi davranma ve zarar vermeme yükümlülüğü ile adalet ilkeleridir. Haklar, hastaların
sağlık çalışanları ile ilişkilerinde eşitliği sağlayıcı bir rol üstlenir ve aynı zamanda hastaların kendi yararlarına
göre davranabilmelerine aracılık eder (Dickens, 1998: 52).
Türkiye’de, Avrupa Birliği sürecinin de etkisiyle, 1998 yılında “Hasta Hakları Yönetmeliği” yayınlanmıştır.
Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan bu yönetmelik, hasta hakları konusunda oldukça geniş
hazırlanmış hukuksal bir metindir.
Sağlık Bakanlığı, bu yönetmeliğe işlerlik kazandırmak amacıyla, 2003 yılında “Sağlık Tesislerinde
Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönerge”yi yayınlamış ve 2005 yılında ortaya çıkan ihtiyaçlara
göre bu yönergeyi yenilemiştir. Buna göre, hastanelerde ve diğer sağlık tesislerinde Hasta Hakları
Birimleri ve Kurullarının oluşturulması öngörülmektedir. Hastaların sağlık hizmeti alma sürecinde
ortaya çıkan şikâyetlerine çözüm bulunması, tartışılması ve sorumluların tespiti, Hasta Hakları Birim
ve Kurullarına verilen görevlerdendir. Sağlık Bakanlığına bağlı hastane ve sağlık tesislerinde, yönerge
çerçevesinde uygulamalar 2004 yıllından itibaren yaygınlaşmıştır (Bostan, 3: 2007).
Bu araştırma ile biri özel ve biri devlet hastanesi olmak üzere iki özel dal hastanesi Hasta Hakları Birimlerine
son 3 yıl içerisinde yapılan şikayetlerin değerlendirmesi yapılmıştır ve sağlık hizmetleri sunumunda
hasta haklarının öneminin vurgulanması amaçlanmıştır.
2. HASTA HAKLARI KAVRAMI VE GELİŞİMİ
Sağlık Bakanlığı’nın, 01.08.1998 tarih ve 23420 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hasta Hakları Yönetmeliğinde
Hasta Hakları şöyle ifade edilmiştir: Hasta Hakları: Sağlık hizmetlerinden faydalanma
ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları hasebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, milletlerarası
antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını ifade eder.
15.10.2003 tarih ve 19499 sayılı ‘Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönergede’
ise hasta hakları; “Uluslar arası ve ulusal mevzuatta belirlenen haklar” olarak tarif edilmiştir.
Temel insan haklarının bir alt başlığı olan hasta hakları, insan haklarının sağlık hizmetine uyarlanması
olarak değerlendirilebilir. Hasta hakları, kaynağını uluslararası insan hakları belgeleri ve sözleşmelerinden
alır. Temel insan haklarının bir alt başlığı olarak “hasta insanın” tıbbi müdahale ve tedavi gibi
hayati bir alanda haklarını tanımlamakla birlikte aslında geleneksel hasta-hekim ilişkisini değiştirmek
gibi bir amaç da taşımaktadır (Hatun, 1999: 56).
Hasta hakları, insan hakları kuramında “sağlık hakkı” olarak ifade edilen temel hakka dayandırılır.
Hasta hakları, hastalar için karşılanması gereken temel gereksinimleri ifade eder (Bostan, 2007: 2).
Hasta haklarını ilk düzenleyen metin Hipokrat yeminidir. Hipokrat, hekimlik mesleği uygulamalarını
etik bir zemine oturtmuş, hekim ve hasta ilişkisinde bugün gelinen noktanın temellerini atmıştır. Hipokrat,
hekim hasta ilişkisinde hekime görev yüklemiş ve hastanın yararını ön plana çıkarmıştır (Özcan,
Özel, 2007: 54).
166