II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Bildiriler

Konu ile ilgili ilk uluslararası metinler, 1946 yılında Nürnberg Kodu ve 1963 yılında Helsinki deklarasyonu
olmuştur. Hasta hakları ile ilgili ilk temel bildiri ise; Dünya Tabipler Birliği’nin 1981 tarihli
“Lizbon Bildirgesi” olarak ortaya çıkmıştır. Sonradan bu metinde gözlenen bazı eksiklikler, Avrupa
Hasta Hakları Bildirgesi (1994) ve Dünya Tabipler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi (1995) ile önemli
ölçüde giderilmiş ve her iki bildirgede hasta hakları temel olarak; tıbbi bakım hakkı, bilgilendirilme
hakkı, onam verme hakkı, mahremiyete saygı hakkı ve başvuru hakkı olarak beş başlık altında toplanmıştır
(Teke ve Diğerleri, 2007: 260).
1981 yılındaki Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi’nden sonra 1994 yılında WHO tarafından Avrupa’da
Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi hazırlanmıştır. 1997 yılında ise Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması
Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi (İnsan Hakları ve Biyotıp
Sözleşmesi) imzalanmıştır. Türkiye’de bu sözleşme, 2003 yılında yürürlüğe girmiştir. Sözleşmede,
hasta hekim ilişkisi çerçevesinde hastanın bilgilendirilmesi, aydınlatılmış rızasının alınması, özel yaşamın
gizliliği, hastaların kendileri hakkında karar verme hakları, tıbbi araştırmalarda zarara uğramaktan
korunma hakları düzenlenmiştir. Ülkemizde konuyla ilgili diğer düzenlemeler ise, Tababet ve Şuabatı
Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında
Kanun, Tıbbi Deontoloji Tüzüğü ve Hasta Hakları Yönetmeliği’dir (Özcan, Özel, 2007: 55).
Ülkemizde hasta hakları konusunda en önemli düzenleme 1 Ağustos 1998 tarih ve 23420 sayılı Resmi
Gazetede yayınlanan Hasta Hakları Yönetmeliğidir. Bu yönetmelik Türkiye’de doğrudan ve somut
olarak hasta haklarını düzenleyen tek metindir. Hasta hakları yönetmeliğinde belirlenen hedeflere ve
standartlara ulaşılması için yapılması gereken planlamalar ve girişimlerin nasıl yapılacağına ait uygulama
programı, 15 Ekim 2003’de Sağlık Bakanlığı’nın hazırladığı “Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları
Uygulamalarına İlişkin Yönerge” ile düzenlenmiştir. Bu yönerge’nin temel yaklaşımı “ kurum veya
çalışan odaklı hizmet sunumundan, hasta odaklı hizmet sunumuna geçilmesi” olarak belirtilmekte ve
bu amaçla yeni kurul ve birimler oluşturulması öngörülmektedir. 21. yüzyılda tıbbın birçok farklı alanında
yerleşmeye başlayan hasta merkezli yaklaşım, “sağlık hizmetlerinde hastanın gereksinimlerinin
isteklerinin, tercihlerinin göz önüne alınması” olarak tanımlanmaktadır. İlk yönergenin devamı niteliğinde
olan Nisan 2005’te yayımlanan “Hasta Hakları Uygulama Yönergesi” ile sağlık kurumlarında
hasta haklarını uygulamaya geçirmek amaçlanmıştır (Erbil, 2009: 828).
3. HASTA HAKLARININ AMAÇLARI
Hasta haklarına yönelik çalışmalar ve araştırmalar güncelliğini korumaktadır. Hasta hakları; insan hakları
bütününün bir parçası olduğu gibi, hasta haklarının çerçevesi de insan haklarıdır. İnsan olarak saygı
görme, kendi yaşamını belirleme, güvenli bir yasam sürdürme, özel yasamda saygı görme gibi ilkeler
hasta haklarının da temelini oluşturmaktadır. Yine herkesin yeterli sağlık bakımı ile sağlığının korunması
ve mümkün olan en yüksek sağlık düzeyine ulaşması, temel insan hakları arasındadır. Sağlık
hizmetlerinin herkes için eşit, ulaşılabilir ve sürekli olması ise, hasta haklarının en önemli amacını
oluşturur (Deveci ve Diğerleri, 2005: 174).
Hasta haklarının geliştirilmesi için gösterilen çabaların amaçlarını şu şekilde özetleyebiliriz (saglik.
tr.net):
• Hastalara sağlık hizmetlerinden tam olarak yararlanma konusunda yardımcı olmak ve sistemle ilgili
sorunların olumsuz etkisini azaltmak.
• Hastalarla sağlık personeli arasındaki yararlı ilişkiyi desteklemek ve geliştirmek; özellikle de
167