3. Uluslararası Beyaz Et Kongresi

itki besin elementi içeriği ve toprak düzenleyici etkisi yüksek olan, bol miktarda, sürekli olarak
üretilen ve üretimi her geçen gün artan tavuk gübresi, değerlendirilmesi gereken alternatiflerden
biri olarak ele alınmalıdır.
Gelişme
Türkiye tavukçuluk sektöründe yaklaşık 11 bin 350 etlik piliç kümesi, 3 bin 120 ticari yumurta
üretimi yapan kümes ve 1586 damızlık kümes olmak üzere toplam 16 bin 50 kümeste üretim
yapılmaktadır. Üretimin sonucu olarak yumurta tavukçuluğu sektöründe 3 milyon ton, etlik
piliç sektöründe ise 2,5 milyon ton olmak üzere toplam 5.5 milyon ton yaş dışkı üretilmektedir
(Anonim 2015).
Tavukçuluk sektöründen elde edilen gübrenin kafes ve yer yumurta tavuğu ile etlik piliç olmak
üzere genelde üç ayrı tipi bulunmaktadır. Kafes yumurta tavuğu gübresinin tamamına yakını
dışkıdan oluşurken, yer yumurta tavuğu ile etlik piliçlerin dışkıları altlık materyali ile karışık
bulunur. Bu nedenle gübrenin bileşimi ve miktarı; tavukların yetiştirilme şekli, kullanılan yem
ve yataklığın özelliği ve miktarı gibi faktörlere bağlıdır (Alarslan 1994; Zabunoğlu ve Karaçal
1992). Çizelge 1’de görüldüğü üzere, broiler (etçil) tavuklarının altlıklı gübrelerinin ortalama
besin maddesi içeriği büyük ölçüde değişiklik gösterebilmektedir.
Taze tavuk dışkısında değişik tür ve miktarda fungus, bakteri ve virüslere rastlanabilmektedir
(Bolan vd. 2010). Bu nedenle diğer organik gübrelerde olduğu gibi tavuk gübresinin de patojen
mikroorganizmalardan ari olması çok önemlidir. Bu patojenlerin kimyasal kullanılarak,
fermantasyon sırasındaki yüksek sıcaklıkla veya enerji verilerek ısıtılması ile yok edilebileceği
bildirilmiştir (Cook vd. 2008, McCaskey vd. 1988). Ayrıca taze tavuk gübresi kullanımında
karşılaşılabilecek diğer sorunlar ise yabancı ot tohumu içerebilmesi ve koku problemidir. Tavuk
gübresinin kompostlaştırılması sırasında sıcaklığın yükselmesi ile yabancı ot tohumları yok
olmaktadır. Ayrıca ek olarak ısıtılması ile nem içeriği düştüğünden dolayı koku sorunu da kısmen
azaltılabilmektedir. Kurutma işlemi düşük ısıda uzun süreden ziyade, yüksek ısıda kısa süreli
yapılmalıdır. Böylece gübrenin besin değeri de korunmuş olur (Baydan ve Yıldız 2000). Tavuk
gübresine ek maddeler (TSP gibi) katılarak koku sorunun giderilmesi sağlanıp aynı zamanda
besin içeriğinin katılan elementlerce zenginleşmesi sağlanabilir. Buna ek olarak özellikle fosfor
yarayışlılığının artırılması noktasında bazı mikroorganizmalarca (mikoriza) zenginleştirilerek
arz edilmesi etkinliğini daha da artırabilir.
Çizelge 1. Broiler altlıklı gübrelerin ortalama besin maddeleri içeriği geniş ölçüde değişiklik
göstermektedir (Payne ve Donald 1991).
Besin Maddesi Kuru Madde esasına Değişim Genişliği Kg/ton
göre % içerik
(%)
Nem 19.7 15.0 – 39.0 -
Azot (N) 3.9 2.1 – 6.0 30.9
Fosfor (P2O5) 3.7 1.4 – 8.9 29.4
Potasyum (K2O) 2.5 0.8 – 6.2 20.0
Kalsiyum (Ca) 2.2 0.8 – 6.1 17.5
Magnezyum (Mg) 0.5 0.2 – 2.1 4.0
Kükürt (S) 0.4 0.01 – 0.8 6.6
177