3. Uluslararası Beyaz Et Kongresi

hayvan rasyonlarında organik mineral bileşiklerin kullanılması, iz minerallerin emilimini
arttırarak bu atıkların dışkıdaki miktarının azalmasına fayda sağlayan bir uygulamadır (37-
38-39). Organik metal bileşikler merkezi metal atomunun yanı sıra yapısında ligandları da
içeren bileşiklerdir (40). Bu ligandlar proteinler, amino asitler, karbonhidratlar veya lipitler
olabilmektedir. Organik mineral bileşiklerin kullanılması bu minerallerin az miktarda hayvana
verilmesi olanağı sağlamakta bu olumlu katkısı sayesinde ekolojik ve fizyolojik olumlu yönleri
olan bu bileşiklerin kullanımı artmaktadır (41). Farklı düzeylerde organik iz minerallerin rasyona
ilave edilmesinin etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada, rasyonda düşük düzeyde organik mineral
kullanımının hayvanın performans özelliklerini karşılamada yeterli olduğu ve bu düzeyde
beslemenin inorganik formda beslemeye göre dışkıda bulunan bakır ve çinko düzeyini düşürdüğü
bildirilmiştir (42). Çinko sülfat ve organik çinko amino asit kompleksinin rasyondan gelen çinko
miktarı üzerine artan düzeylerde ilavesinin biyo yarayışlılıkları üzerine etkisinin araştırıldığı
çalışmada (43) organik çinkonun biyo yarayışlılığının %64 daha fazla olduğu bildirilmiştir.
Buna benzer çalışmalarda (44-45) organik çinkonun bio yarayışlılığının %21 ile %100 oranında
daha fazla olduğu bildirilmiştir. Organik çinko propiyonatın bio yarayışlılığının değerlendirildiği
çalışmada (46) çinko propiyonatın çinko sülfata göre çinko yarayışlılığında %16-19 düzeyinde
artış sağladığı bildirilmiştir. Organik çinko kullanımının performans vb. diğer kriterlere olumlu
etkisinin olduğu yada etkisinin olmadığını bildiren çalışmalar mevcuttur ancak şu bir gerçektir
ki, organik formda iz mineral bileşenlerinin kullanımının bu iz minerallerin yarayışlılığı
arttırdığı ve dolayısı ile atıklardaki miktarının azaldığı gözlemlenmiştir. Bu sonuç çevre atılan
fazla miktardaki kirletici iz minerallerin azaltılması amacıyla kullanılabileceği görülmektedir.
Sonuç
Kanatlı dışkısı içerdiği fazla miktarda azot, fosfor, bakır ve çinko sebebiyle çevre için potansiyel
bir kirletici durumundadır. Bu dışkıların kontrolsüz bir şekilde çevreye atımının ve gübrelemede
kullanılmasının gıda, su kaynakları ve ekolojik çevreyi etkileyerek insan ve hayvan sağlığına
zarar verici etkenler oluşturtabildiği araştırmalarla ortaya konmuştur. Artan kirlilik ve çevresel
hassasiyetler nedeniyle günümüzde önlem alınması gereken konuların başında kanatlı dışkısının
bu kirletici etkilerinin azaltılması gelmektedir. Sonuç olarak, dışkı yönetiminde çevreye zarar
vermeden kanatlı ve insan sağlığı açısından risk oluşturmadan çözüm bulmak önemli bir süreçtir.
İnsan beslenmesinde önemli bir yeri olan kanatlı etinin ülkemizde üretiminin artması olumlu
bir gelişmedir. Bu olumlu gelişmeye ilave olarak tavuk gübresinin artışı ve dolayısıyla artan
potansiyel problemlerin ortadan kaldırılması amacıyla, tavuk gübresinin uygun yöntemlerle
işlenmesi çalışmaları, içerik kontrol edilmesine yönelik yapılan çalışmalar ve yasal düzenlemeler
önem kazanmaktadır. Bu amaçla dışkının alternatif kullanımlarının (işlenmesi) yanı sıra hayvan
beslemede yapılacak kimi uygulamalar ile dışkıda bulunan bu kirletici etkiye sahip minerallerin
miktarının azaltılmasında sonuç alınabilen ve üstünde durulması gereken bir konudur.
Kaynaklar
1. Eleroğlu, H., Yıldız, S., Yıldırım, A.: Tavuk Dışkısının Çevre Sorunu Olmaktan Çıkarılmasında
Uygulanan Yöntemler. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi. 2013; 2:14-24.
2. TUİK: Hayvasal üretim istatistikleri, Türlere göre kümes hayvanları sayısı: http://www.tuik.
gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1002. 2015.
3. Zhou, D.M., Hao, X.Z., Wang, Y.J., Dong, Y.H., Cang, L.: Copper and Zn uptake by radish and
pakchoi as affected by application of livestock and poultry manures. Chemosphere. 2005; 59:
167–175.
4. Elson, H.A., King, A.W.M.: In house manure drying - the slat system. In: Proc. of the
655