3. Uluslararası Beyaz Et Kongresi

Bitkisel preparatlar
Tıbbi-aromatik bitkilerin bütün kısımları veya kök, gövde, yaprak ve tohum gibi organları antik
çağlardan beri insan sağlığında koruyucu ve tedavi edici amaçla kullanılagelmektedir. Hayvan
sağlığında da benzer amaçlarla aromatik bitkilerin esansiyel yağlarının ve ekstratlarının kullanımı
günümüzde giderek yaygınlaşan bir uygulama haline gelmiştir. Bu bitkiler kurutulup
öğütülerek kullanılabilmekle birlikte özüt ve esansiyel yağlarının kullanımı çok daha yaygın bir
uygulamadır ve ruhsatlı ticari ürünlerde de bu şekilde kullanılmaktadırlar. Esansiyel yağlar gram
(-) ve gram (+) patojen bakterilere karşı güçlü antibakteriyal etkilere sahiptirler (Dorman ve
Deans., 2000; Cowan, 1999). Staphylococcus spp., Streptococcus spp., Pasteurella spp., Proteus
spp., Entorobacter spp., E.coli, Salmonella spp., Apergillus ve Eimeria spp. gibi insan ve hayvan
sağlığı ile gıda güvenliğini olumsuz yönde etkileyen patojen mikroorganizmalara karşı güçlü
bakteriostatik ve bakterisit etkileri saptanmıştır. Bu güne kadar yapılan çalışmalarda, esansiyel
yağların bakterisit etkilerini bakterilerin hücre duvarı proteinlerini denatüre ve koagüle ederek
gösterdikleri bildirilmiştir (Basset, 2000, Ultee ve ark., 2002). Bununla birlikte esansiyal yağların
antikoksidiyal etkileri konusundaki çalışmalar başlangıç aşamasındadır.
Esas itibarıyla tıbbi-aromatik bitkiler içerdikleri aktif bileşenlerce son derece zengin bir yapıya
sahiptirler. Bunlardan en önemli ikisi olan karvakrol ve timol fenolik bileşikler olup antiseptik
özellikleri iyi bilinmekte ve her ikisinin birlikte sinerjik etki gösterdikleri belirtilmektedir. Dikkate
değerdir ki esansiyal yağların antikoksidiyal etkilerini ortaya koymak amacıyla yürütülen
çalışmaların büyük çoğunluğunda bu iki fenolik bileşik üzerinde durulduğu görülmektedir.
Esansiyal yağların içerdiği fenoller, aldehidler, ketonlar, terpenler ve oksitler gibi aktif bileşenler
doğrudan antiparaziter etkilere sahiptirler. Bu tür aktif bileşenlerin hücre duvarının bütünlüğünü
bozmak suretiyle protozoanların yaşam döngülerini tahrip ettikleri tahmin edilmektedir (Noirot,
2010). Bununla birlikte henüz bu tür aktif bileşenlerin hangi etki mekanizmasıyla oositlerin
canlılığını yitirmesine yol açtıkları kesin bir şekilde ortaya konamamış, antiparazitik etkinin değişik
basamakların kombinasyonundan oluştuğu yönündeki görüşler ağırlık kazanmıştır. Şimdiye
kadar yürütülen çalışmalarda geniş antibakteriyal etkiye sahip esansiyal yağlar aynı zamanda
doğrudan antiparaziter etkiye sahip oldukları görülmüştür. Bu konudaki en belirgin ve önemli
örnek kekik yağı olup gerek tek başına ve gerekse diğer kimi yağlarla kombinasyonu halinde
değişik Eimeria türlerine karşı doğrudan antiparaziter etki gösterdiği görülmüştür (Saini ve ark.,
2003; Christaki ve ark., 2004; Ibrir ve ark., 2009). Çeşitli bitki ekstratları ve esansiyal yağlarla
etlik piliçler üzerinde yapılan klinik araştırmalar çok yeni olup elde edilen sonuçlar ümit vaat
edicidir.
Allen ve ark. (1997 b) sıtma hastalığının tedavisinde kullanılan sıtma otu (Artemisium annua)
yapraklarında bulunan antimalarial etkili aktif maddenin (artemisinin) antikoksidiyal etkisini
ortaya koymak amacıyla bir araştırma yürütmüşlerdir. Bu amaçla deneysel olarak 3 farklı
Eimeria türü ( E. necatrix, E. tenella, E. acervulina ) ile enfekte ettikleri civcivlerin yemine
% 0, 0.5, 1.0 ve 5.0 oranında öğütülmüş sıtma otu yapraklarını ilave etmişlerdir. Sıtma otunun
esansiyel yağının yapısındaki başlıca 3 aktif bileşenin (artemisinin, 1,8-Cineole ve Camphor)
E. tenella’ya ilişkin lezyon skorlarını düşürmede ve canlı ağırlık kaybının telafisinde etkili
olduğunu bildirmişlerdir. Araştırıcılar yeme farklı dozlarda artemisinin ilavesinin her üç Eimeria
türünde de dışkıyla oocyt atımını önemli düzeyde azalttığını belirlemişlerdir.
Guo ve ark., (2004) ise E. tenella ile enfekte edilmiş etlik civcivlerde yeme yerel iki mantar
212