3. Uluslararası Beyaz Et Kongresi

kapatılması için karma yemlere inorganik fosforun veya hayvansal yan ürünlerinin kullanımı
gerekmektedir (24). Bu amaçla kullanılan inorganik fosfor, ve sindirilmeyen fitat fosfor dışkıdaki
fosfor oranının artmasına yol açmakta ve daha fazla çevre kirliliğine neden olmaktadır (25).
Fazla fosforun doğada en büyük zararının ötrifikasyona yani akarsu ve nehirlerde yaşayan
canlıların toplu ölümlerine neden olabileceği belirtilmiştir (28). Ayrıca fazla fosfor içeren
dışkıdan elde edilen gübre kullanımının toprakta tuzluluğu arttırdığı ve erozyona sebep
olabileceği belirtilmiştir (29). Kontrol altına alınmamış fazla miktarda fosfor içeren kanatlı dışkısı
nedeniyle doğada meydana gelebilecek kirliliklerin önlenmesi için, yem hammaddelerinde
bulunan fosfordan kanatlıların maksimum düzeyde yararlanmalarını sağlamak amacıyla,
son yıllarda yemlere fitaz enziminin katılması yaygın hale gelmiştir. Yemlerde fitaz enziminin
kullanılması sonucunda, kanatlıların fosfor emilimi artacağından inorganik kaynakların
kullanımı da azalacaktır. Fosfor emilimini arttırmasının yanı sıra mineral, aminoasit ve enerji
yararlanımlarında artış ve ekonomik rasyon oluşturmaya katkı sağlaması gibi pozitif etkileri
nedeniyle kanatlı yemlerinde kullanılan fitaz enziminin kullanımını yaygınlaştırmıştır (27).
Dışkıdaki fosforun azaltılması amacıyla eksojen fitaz enzimin kullanımı hayvanın tüm fosfor
ihtiyacın karşılayamamaktadır ve eksik kalan bu fosfor ihtiyacının karşılanmasında kullanılan
inorganik fosfor kaynaklarının seçilmesinde biyo yararlanışlığı yüksek olan fosfor kaynağının
seçilmesi, inorganik kaynaklı fosfor atılmasının azaltılmasında da fayda sağlamaktadır. Ayrıca
fosfor emilimini arttıran her uygulama (Rasyon Ca oranı, vit D oranı, organik asit kullanımı)
ve fitat fosforu azaltılmış yem hammadde üretimi ile fitat fosfor miktarı düşürülmüş hammadde
kullanımı fosfor atımını azaltmaya yönelik uygulanabilecek diğer yöntemlerdir. (22-30).
Çinko ve Bakır
İz mineraller kanatlı organizmalarında bir çok sindirim, fiziksel ve biyolojik proseslerde görev
alan minerallerdir. Ana görevleri hücre yada enzimlerin yapısına girerek enzim sistemlerinin
katabolizma reaksiyonlarında görev almaktır. Ayrıca bu iz mineraller hormon salınımı,
bağışıklık sistemi gibi metabolik işlevlerin rolü olan proteinlerin bileşeni konumundadır (31).
Bu sistemlerin faaliyetlerini eksiksiz bir şekilde devam ettirebilmesi için yemlere inorganik
formda minerallerin katılması eskiden beri kullanılan bir yöntemdir. Hayvanların bu mineral
maddelere olan ihtiyaçlarının tam olarak bilinememesi nedeniyle endüstride hala güvenlik
payı ile inorganik formda iz minerallerin fazla dozda kullanımı mevcuttur. Çinko ve bakır
değerlendirildiğinde bu fazla ilavenin sırasıyla %660 ve 560 düzeyinde olduğu söylenmektedir.
Ayrıca vücuda alınan çinkonun yaklaşık %94›ünün dışkı ile atıldığı bildirilmiştir (32). Bu
fazla dozda ilave edilen inorganik kaynaklar dışkı ile dışarı atıldığında fazla miktarda atım
olduğundan çevre sorunlarının oluşmasına neden olmaktadır (33). Bu sebeplerden dolayı kanatlı
dışkısı ile azot değerine göre gübreleme ile çok fazla miktarda çinkonun toprağa geçmesine
neden olduğundan bu düzeylerinde toprakta fitotoksiteye sebebiyet vereceği bildirilmektedir
(34). Çinkoya benzer şekilde demir, mangan ve bakırda da aynı problem söz konusu olmaktadır.
Tarım alanlarında bu tip gübrelerin kullanıması sebebiyle çevreye vereceği zararlardan dolayı
endişeler artmaktadır ve fazla miktarda atılan bu iz minerallerin azaltılması üzerine çalışmalar
yapılmaktadır. Bakır ve çinko, fosfor ve azotun aksine yer altı suları tarafından yıkanmayıp
toprağa bağlanmaktadır. Bu sebeple bu mineraller bitkilere su emilimi yolu ile geçebilmektedir
(35). Bu topraklarda yetişen bitkiler ile bahsedilen bu mineraller, hayvanlara ve insanlara gıda
zinciri vasıtası ile taşınmaktadır. Bunun dışında deri ve solunum yolu ile de insan ve hayvan
sağlığına zarar verebilmektedir. İz mineral kirliliği olan toprakların artık tarım alanı olmaktan
çıktığı anlamı taşıdığı bildirilmektedir (36). Bu olumsuz etkilerin giderilmesi amacıyla kanatlı
654