Klimaatstrategie - tussen ambitie en realisme - Wetenschappelijke ...

internationale coördinatie van klimaatbeleid
In sommige milieukringen (en ook in de speltheorie) wordt – wel erg lichtvaardig – geopperd dat
handelssancties het wereldwijde klimaatbeleid, of coalitievorming daarbinnen, veel geloofwaardiger
en effectiever zouden kunnen maken. Deze benadering is naïef. Zij verliest volstrekt uit het
oog hoe buitengewoon moeizaam de gatt tot stand is gekomen (en na welke lange voorgeschiedenis,
waarbij handelspolitiek voor allerlei doeleinden werd gebruikt, met desastreuze gevolgen),
en hoe en waarom diezelfde gatt geleidelijk tot een substantiële verlaging van handelsbelemmeringen
heeft kunnen komen die blijvend zijn. De gatt, en in versterkte mate de wto sinds 1995,
heeft daarbij een wereldwijd publiek goed geschapen en ontwikkeld: het wereldhandelsrecht dat
geldt voor ieder land, klein of groot, (dat lid is) en bovendien strikt bewaakt waarom en wanneer
men wel en niet belemmeringen mag invoeren (of handhaven) en in hoeverre. Dit heeft welvaart
gebracht en de potentie is nog veel groter. In geen geval mag dit publieke goed worden aangetast,
voor Nederland niet, voor de eu niet, maar net zo goed voor arme landen niet. Unilaterale sancties
passen daar niet in (behalve in precies omschreven gevallen die met het klimaat niets van doen
hebben). De consensus in de wto is dat milieukwesties in milieuorganisaties dienen te worden
opgelost en dat de wto geen milieu-institutie is of ooit moet worden.
Maar wat te doen indien sancties ‘multilateraal’ in internationale milieuverdragen, waaronder
wellicht een toekomstig klimaatverdrag, als optie worden opgenomen? Van de ongeveer 300
internationale milieuverdragen zijn er zo’n twintig met dergelijke sancties. 7 Een ervan is het
ozonverdrag van Montreal. In 1995 is Rusland (evenals Wit-Rusland en Oekraïne) door consensus
bij de verdragspartijen gedwongen om van uitstel van de implementatie af te zien, aangezien
gevreesd werd dat daarmee een kettingreactie van ‘lekken’ zou ontstaan die een waterdichte
uitvoering onmogelijk zou maken. Sancties zijn daarbij niet gehanteerd, maar de dreiging was
onmiskenbaar aanwezig. Gezien de grote obstakels om een wereldwijde klimaatstrategie af te
dwingen, werkt dit multilaterale voorbeeld aanstekelijk. Toch ligt dit idee niet voor de hand. Ten
eerste, Rusland was (en is nog steeds) geen wto-lid en daarmee hebben wto-leden juridisch de
handen vrij; voor wto-leden onderling ligt dat zeker niet in de rede. Ten tweede, de verenigbaarheid
van die twintig milieuverdragen en de wto is een heikele kwestie die reeds jaren onderhandeld
wordt in de cte (comité voor handel en milieu), vooralsnog zonder resultaat. Tot nu toe zijn
er geen cases voorgelegd aan het wto-geschillenbeslechtingsmechanisme.
Een ‘handelsverbod’ op een product x tussen bijvoorbeeld landen die een klimaatconventie
zouden tekenen en landen die dat niet doen, ter voorkoming van ‘lekken’, is discriminatoir en
daarmee rechtstreeks in strijd met het meest fundamentele beginsel van de gatt. Non-discriminatie
geldt voor overeenkomstige producten (‘like’ products) en die aanduiding opent een ware
doos van Pandora van ingewikkelde jurisprudentie in Genève. Hoofdprobleem is dat uiteenlopende
wijzen van voortbrenging van x aan het product zelf (meestal) niet te merken zijn, terwijl
die voortbrenging er voor het klimaat wel toe kan doen. Stel: (laaggeprijsde) elektriciteit wordt in
land a ingevoerd uit b, maar a, als lid van de klimaatconventie, produceert elektriciteit alleen
volgens bepaalde normen (bijvoorbeeld met een lage co2-uitstoot), terwijl het niet-lid b zich daar
niet aan houdt, co2 ook niet beprijst en dus goedkoop is. Stel tevens dat a en bwto-leden zijn.
In de wto zouden in dit geval sancties verboden zijn, want de elektriciteit als zodanig is een like
product. In de (veronderstelde) klimaatconventie vormt b een free rider die de effectiviteit van een
mondiale coördinatie ondermijnt en dus dient te worden gedisciplineerd. Voor elektriciteit kan
men ook snijbloemen invullen uit kassen die met kolen worden verwarmd tegenover kassen die
183