Klimaatstrategie - tussen ambitie en realisme - Wetenschappelijke ...

aanpassing aan een veranderend klimaat
Tot niet zo lang geleden werden overstromingen in het rivierengebied geaccepteerd:
bij een hoge waterstand konden bij zogenoemde overlaten delen van het
rivierengebied worden geïnundeerd, waardoor overtollig water tijdelijk werd
opgeslagen. In 1942 werd de Beerse Overlaat als laatste gedicht, nadat de Maas
geschikt was gemaakt voor het verwerken van zeer grote afvoeren. Sindsdien is
het waterbeleid gericht geweest op het reduceren van de schadekans, het voorkomen
van overstromingen. Ook van de kant van de zee was het beleid gericht op
reductie van de schadekans. Het waterbeleid richtte zich op dijken en gemalen.
Dat beleid voldoet tegenwoordig echter steeds minder, vooral omdat het gevoel
van veiligheid aanleiding geeft tot investeringen in beschermde gebieden,
waardoor uiteindelijk het schaderisico per saldo stijgt in plaats van daalt. Deze
problemen in de waterhuishouding bestaan ook al zonder klimaatverandering,
maar ze worden door klimaatverandering nog eens versterkt.
Het alternatief voor het reduceren van de schadekans ligt in het reduceren van de
schadeomvang. Voor het schaderisico bij rivieroverstromingen is alleen de economische
schade relevant. Door verbeterde voorspellingstechniek en communicatie
bestaat inmiddels een waarschuwingstijd voor dreigende overstromingen van
vier dagen voor de Rijn en 36 uur voor de Maas; verdere verbeteringen zijn hier
nog mogelijk (Hooijer et al. 2002). Overstromingen vanuit zee hebben naast het
risico van economische schade wel een hoog slachtofferrisico. Dat geldt door de
hoge bevolkingsdichtheid in bijzondere mate voor Centraal Holland.
Verstedelijking, landbouw, natuur en infrastructuur leggen concurrerende claims
op de ruimte, die samen groter zijn dan Nederland. Ruimte is in Nederland een
schaars goed, waarmee zuinig moet worden omgesprongen. Er moeten afwegingen
gemaakt worden tussen acceptatie (van overstromingsrisico’s op bepaalde
plekken), ruimte (verplaatsen van functies en/of ruimte vrijmaken voor flexibele
waterverdediging) en techniek (pompen en waterkeringen).
De rivieren
Het besef is ontstaan dat het probleem van wateroverlast als gevolg van klimaatverandering
zou kunnen verscherpen. Dat heeft ertoe geleid dat de aandacht
naast verticale waterberging door dijkversterking ook uitgaat naar horizontale
berging door het water de ruimte te bieden. In de Beleidslijn Ruimte voor de
rivier (1996) is het streven verwoord om ruimte voor de rivieren te behouden en
te creëren in het belang van de veiligheid en de beperking van schade door overstroming.
In Nederland neemt de druk op de ruimte toe en de tendens is eerder
om de rivieren minder ruimte te bieden dan meer. In dat verband betekent de
Beleidslijn een breuk met het verleden.
Er zijn voor de aanpak van overstromingsrisico’s drie mogelijke richtingen denkbaar
(Klijn et al. 2004). De eerste is de gebruikelijke versterking en verhoging van
de rivierdijken gecombineerd met het onderhoud van de geul. De tweede biedt
ruimte aan de rivier in de vorm van een serie overlaatgebieden die ten tijde van
hoogwater vol kunnen lopen. Bestaande ringdijkgebieden zouden zodanig in
81